Wat is het?
Er bestaan een aantal besmettelijke ziekten die veroorzaakt worden door bacteriën die vooral voorkomen in een warm klimaat, in tropische en subtropische gebieden. Bacteriën zijn micro-organismen die uit één enkele cel bestaan. In tegenstelling tot virussen planten ze zich zelfstandig voort door in tweeën te splitsen.
Bacteriën verspreiden zich op allerhande manieren:
- door de lucht (miltvuur, Q-koorts);
- via besmet water of voedsel (miltvuur, brucellose, leptospirose);
- van dier op mens (miltvuur, pest, brucellose, terugkerende koorts, leptospirose, gevlekte koorts, Q-koorts);
- van mens op mens (pest, lepra).
Bij overdracht van dier op mens (zoönose) is het dier de tussengastheer: de bacterie overleeft op of in het dier en gaat soms over op de mens via zijn vacht, vlees, melk, haar, wol… Soms wordt een tweede tussengastheer gebruikt (vlo of teek). Die steekt dan eerst het dier, raakt besmet en steekt daarna de mens en brengt zo de bacterie over van dier op mens.
Hoe vaak komt het voor?
- Miltvuur (antrax) komt wereldwijd voor, maar is zeer zeldzaam. Het is bekender als mogelijk biologisch wapen dan als ziekte.
- Ook pest bestaat nog wereldwijd. Zo zijn er ongeveer 200 gevallen per jaar.
- Leptospirose komt eveneens wereldwijd voor.
- Brucellose komt voor in mediterraan gebied, het Arabisch Schiereiland, Midden- en Zuid-Amerika en Afrika. Vroeger werd het via geitenmelk verspreid, maar sinds de pasteurisatie is de ziekte zeldzaam geworden.
- Terugkerende koorts komt vooral voor in Afrika en Zuid- Amerika, maar kan ook elders de kop opsteken, in kleinere epidemieën. De sterfte varieert van 4 tot 40%.
- Lepra komt meestal voor in haarden, in praktisch alle ontwikkelingslanden.
- Gevlekte koorts kent vele varianten, verspreid over de hele wereld.
- Q-koorts ten slotte is vooral een ziekte in gebieden waar intensief aan veeteelt wordt gedaan.
Hoe kun je het herkennen?
Miltvuur
Miltvuur komt voor in drie vormen: op de huid, in de luchtwegen en in het spijsverteringsstelsel.
Op de huid verschijnt eerst een klein knobbeltje (papel) dat geleidelijk groter wordt en verandert in een blaasje. Hun aantal neemt toe. Na een tiental dagen gaan de blaasjes open en ontstaat er een zwarte pijnloze zweer van enkele centimeters. Hierop komt een korst die uiteindelijk vanzelf afvalt en een litteken achterlaat. Zonder behandeling kan de infectie zich over heel het lichaam verspreiden.
Na inademing van de bacterie verloopt de ziekte in twee fasen:
- eerst vertoont de geïnfecteerde gedurende een paar dagen een griepachtig ziektebeeld;
- daarna ontstaat een ernstige, soms zelfs fatale, ontsteking van de zone tussen de longen (mediastinitis).
Besmetting van het maag-darmstelsel is eerder zeldzaam. Het begint met koorts en braken, later gevolgd door buikpijn, bloedbraken (hematemese) en bloedverlies in de stoelgang (melena).
Zonder behandeling is de ziekte in 25 tot 100% van de gevallen dodelijk.
Pest
De pest uit zich op twee manieren:
- Na een episode van hoge koorts zwellen de klieren van de hals, oksels en liezen zo sterk op dat ze uitwendig zichtbaar zijn (builenpest).
- na inademen van de pestbacterie ontstaat een ernstige longontsteking (longpest) die zonder behandeling steeds fataal afloopt.
Brucellose
Bij brucellose kunnen de ziektetekenen zeer uiteenlopend zijn. De meeste infecties gaan ongemerkt voorbij en genezen spontaan binnen de drie weken. Koorts, hoofdpijn, rugpijn, gewrichtsontsteking, botontsteking, vergroting van de lymfeklieren en van lever en milt kunnen voorkomen.
Terugkerende koorts
Terugkerende koorts begint met een episode van koorts die gepaard gaat met koude rillingen, hoofdpijn, spierpijn, gewrichtspijn, hoest en overgevoeligheid voor licht (fotofobie). Nadien volgt een koortsvrije periode van twee tot drie dagen, waarna de temperatuur opnieuw gaat stijgen. Dit herhaalt zich tot vijf keer of meer. Op het einde van de koortsperiode kunnen vergroting van lever en milt, huiduitslag, geelzucht, hersenvliesontsteking (meningitis), verlamming van hersenzenuwen, halfzijdige verlamming en epileptische aanvallen optreden.
Leptospirose
Leptospirose kan een brede waaier aan klachten en symptomen met zich meebrengen. Meestal begint het als een griep of lijkt het op een hersenvliesontsteking of leverontsteking (hepatitis). Koorts, hoofdpijn, braken, spierpijn, lichtschuwheid, bloeding in het oogbindvlies, vergroting van klieren en milt, ontsteking van het hart (carditis) en nierfalen kunnen optreden.
Lepra
Bij lepra maakt men het onderscheid tussen een tuberculoïd en een lepromateus type:
- Bij tuberculoïde lepra zijn er slechts kleine hoeveelheden bacteriën in de huid aanwezig. Deze veroorzaken huidvlekken met een lichtere kleur, die ook minder gevoelig zijn en niet meer zweten.
- Bij lepromateuze lepra zijn er grote hoeveelheden bacteriën aanwezig, met ook grotere zones van verdikte huid met knobbels. Het gevoel in vingers en tenen verdwijnt, waardoor men vaak kwetsuren en letsels oploopt. Uiteindelijk kunnen zware misvormingen ontstaan.
Gevlekte koorts
Gevlekte koorts (rickettsiose) kent een zeer gevarieerd klachtenpatroon. Het begint met plotse hoge koorts, spierpijn, misselijkheid en hoofdpijn. Typisch zijn de huidafwijkingen met vlekken en bultjes die op eczeem lijken, soms kleine blaasjes gevuld met vocht, en verspreide blauwe plekken (purpura). Op de bijtplaats van teek of luis verschijnt soms een zwarte korst. Verder is er ook zwelling van de klieren, hoesten, keelontsteking, longontsteking, ontsteking van het oogbindvlies, vergroting van lever en milt, ontsteking van de hartspier met ritmestoornissen, stoornissen van het zenuwstelsel en nierfalen mogelijk.
Q-koorts
Q-koorts ten slotte verloopt meestal zonder veel klachten. Een voorbijgaande, lichte griep is mogelijk. Een kleine minderheid van de gevallen krijgt longontsteking, leverontsteking, ontsteking van de hartspier, hersenvliesontsteking en nierfalen. Bij 5 tot 7% wordt de ziekte chronisch met ontsteking van de hartkleppen.
Hoe stelt je arts de aandoening vast?
Deze aandoeningen kunnen zo’n divers palet aan ziektebeelden geven, dat het zeer moeilijk is om een diagnose te stellen. Op basis van de symptomen alleen kan de arts geen conclusies trekken. Daarom wordt bij iedereen die uit besmet gebied terugkomt en onverklaarde koorts heeft, een bloedonderzoek verricht. Daarbij sporen ze afweerstoffen tegen de ziekteverwekkers op. Soms wordt de bacterie uit het bloed gekweekt. Onder de microscoop kan men dan vaak de kiem rechtstreeks zien. Bij tekenen van hersenvliesontsteking is een ruggenmergpunctie nodig. Dit gebeurt in het ziekenhuis.
Wat kun je zelf doen?
Voorkomen is beter dan genezen. Preventie is dus hét sleutelwoord. Bij goed georganiseerde reizen in normale hygiënische omstandigheden is de kans zeer klein dat je met deze ziekten in contact komt. Bij meer avontuurlijke reizen en bij langdurig verblijf in besmet gebied is de kans groter.
- Vermijd dan contact met zieke mensen en dieren, en zeker met ziekteverspreiders zoals ratten. Let op voor teken- en luizenbeten.
- Drink geen rauwe, ongepasteuriseerde geitenmelk en eet geen gerechten met rauw vlees.
- Was groenten met zuiver water. Of nog beter, kook of stoof ze.
- Drink alleen water uit flessen die nog niet geopend zijn.
Wat kan je arts doen?
Bacteriële infecties worden behandeld met antibiotica. Maar eerst moet de arts zeker zijn van de diagnose. Isoleren van zieken is niet nodig.
Sommige landen hebben een vaccin tegen miltvuur, leptospirose en lepra. In gebieden waar leptospirose veel voorkomt, geeft men soms preventief 200 mg doxycycline eenmaal per week. Het is echter niet zeker of dit besmetting kan voorkomen.