Wat is het?
Als een van de ouders aan een psychische ziekte lijdt, dan kan dit gevolgen hebben op de hechting en interactie met het kind, en dus op diens ontwikkeling. Vooral bij baby’s en jonge kinderen zet de ontwikkeling van de hersenen zich immers nog sterk voort na de geboorte.
Een psychotische ouder is nerveuzer en minder oplettend. De ouder lacht minder, heeft minder vaak oog- en ander contact, en is minder gevoelig voor de behoeften van de baby.
Een depressieve ouder functioneert algemeen minder goed. Die is emotioneel minder beschikbaar voor het kind. De pasgeborene zal op diens beurt minder lachen en geluidjes maken, en minder sociaal contact en oogcontact hebben met de ouder. De minder hechte band zal ook maken dat het kind minder angst heeft voor vreemden.
Een ouder met een eetstoornis voedt een kind vaak anders dan andere ouders. Abnormale eetgewoonten kunnen later bijdragen aan de ontwikkeling van eetstoornissen zoals anorexia.
Psychische ziekte bij de ouder kan een negatieve impact hebben op de psychische evolutie van kind naar volwassene. Psychische problemen bij een ouder kunnen gepaard gaan met een alcohol- of drugprobleem, suïcidaal of gewelddadig gedrag, echtelijke problemen, huishoudelijk geweld en financiële moeilijkheden.
Kinderen van een psychotische ouder hebben een verhoogd risico op een breed scala aan ernstige psychische problemen. Een vroegtijdige en continue evaluatie en begeleiding van ouders en kind door gespecialiseerde gezondheidswerkers is dan wenselijk om het risico op de ontwikkeling van psychische problemen bij het kind te beperken.
Hoe vaak komt het voor?
Een postnatale depressie komt vrij vaak voor (10 tot 15%). Het risico op een postnatale depressie is groter bij personen met een depressie in de voorgeschiedenis (25 tot 30%) en depressieve klachten tijdens de zwangerschap.
Bij een eerder doorgemaakte postnatale depressie is de kans op herval ongeveer 50%.
Factoren die dat risico in de hand werken, zijn ontevredenheid over de relatie, onvoldoende sociale steun en stressvolle levensgebeurtenissen gedurende de zwangerschap.
Wanneer houdt de psychische ziekte van de ouder risico’s in voor het kind?
Een psychisch zieke ouder heeft een negatieve impact op het kind wanneer:
- die voor de geboorte al negatieve of abnormale voorstellingen had van het kind;
- die niet in staat is tot een normale ouder-kindrelatie;
- die herhaaldelijk opgenomen is in een psychiatrisch ziekenhuis in de eerste levensjaren van het kind, waarbij het kind geplaatst werd in een instelling in plaats van in een pleeggezin;
- die geen sociaal netwerk heeft;
- er ook nog andere familiale problemen in het gezin zijn;
- het kind té betrokken is: het leeft zich in de wereld van de ouder in, het neemt verantwoordelijkheden voor het gezin op zich, en ondervindt geen steun van andere volwassenen of van een (eigen) netwerk.
Wat kan je zelf doen?
Als je als ouder een psychische ziekte hebt of je denkt veel kans te hebben die te ontwikkelen, spreek er dan over met een hulpverlener (bijvoorbeeld je huisarts).
In de eerste 2,5 jaren van je kind kun je terecht bij de raadplegingen van Kind en Gezin, je arts en/of verpleegkundige. Deze consultaties zijn gratis.
Je kunt steeds advies vragen aan bijvoorbeeld het Centrum voor Kinderzorg en Gezinsondersteuning (CKG) in Vlaanderen, mocht je merken dat de opvoeding van je kind door je ziekte te zwaar wordt.
Wat kunnen hulpverleners doen?
De familie van de psychisch zieke ouder zal een kindgeoriënteerde evaluatie moeten ondergaan. Hierbij staan de belangen van het kind binnen het gezin voorop en wordt beoordeeld hoe bekwaam de ouders zijn om het kind op te voeden en hoe groot de nood aan hulp voor het kind is.
Het is eveneens belangrijk dat de familie en het kind inzicht krijgen in en begrip hebben voor de psychische ziekte van de ouder. Er is dus uitleg nodig over wat er precies aan de hand is en over het feit dat niemand daar schuld aan heeft. Ook het sociale netwerk van het kind moet ondersteund worden.
De evaluatie en ondersteuning gebeuren het liefst thuis door een team van hulpverleners. Voor de beoordeling bestaan er verschillende vragenlijsten, o.a. de EPDS-schaal (Edinburgh Postnatal Depression Scale) waarmee aan de hand van 10 vragen een postnatale depressie kan worden opgespoord.
Een korte ziekenhuisopname van de ouder is mogelijk. Als de ouder bijvoorbeeld in een waanwereld leeft en het kind die deelt, is een intensieve behandeling nodig, met eventueel een fysieke scheiding van beiden.
De andere ouder moet worden betrokken bij de verzorging van het kind, en gestimuleerd worden om diens verantwoordelijkheid in de opvoeding op te nemen.
Professionele hulpverleners moeten oordelen of de ouders bekwaam genoeg zijn om een normale mentale ontwikkeling van het kind te waarborgen. Ze zijn dus alert op signalen die mogelijk aangeven dat er iets misloopt. Onmiddellijke interventie dringt zich op:
- in geval van een slechte ouder-kindinteractie: het kind is teruggetrokken, ongeïnteresseerd, en maakt geen contact;
- wanneer het kind depressief lijkt, apathisch is, veel huilt en er verwaarloosd uitziet;
- wanneer de lichamelijke ontwikkeling van het kind achterop hinkt;
- wanneer de bekwaamheid van de ouder om een kind op te voeden ontoereikend is;
- in geval van een vijandige houding van de ouder tegenover het kind, en uiting van gedachten die het kind in gevaar kunnen brengen.
Wanneer is evaluatie/begeleiding van het kind nodig?
Een kind van wie de fysieke, intellectuele en emotionele ontwikkeling in het gedrang komt, moet beoordeeld en behandeld worden. Een aantal kenmerken kunnen wijzen op nood aan evaluatie en begeleiding:
- het kind vertoont zelf psychische klachten zoals depressie, zelfverminking, psychotisch of dwangmatig gedrag;
- een ouder heeft een zelfmoordpoging ondernomen of zelfmoord gepleegd;
- de problematiek van de ouder is moeilijk en chronisch;
- de ouder richt zich tegen het kind;
- voorgeschiedenis van geweld, middelenmisbruik, kindermishandeling of seksueel misbruik;
- het kind neemt de rol van de ouder over, en moet omgaan met situaties die het niet aankan.
Meer weten?
- http://www.ikmaakdeklik.be/
- https://www.kindengezin.be/zwangerschap-en-geboorte/anders-dan-verwacht/post-partumdepressie/
- https://www.geestelijkgezondvlaanderen.be/ouders-met-psychische-problemen
- https://www.ckg.be