Geen direct bewijs dat plastic de kans vergroot om te sterven aan hart- en vaatziekten

Waar komt dit nieuws vandaan?

In het artikel in Het Laatste Nieuws van 12 mei 2025 wordt verwezen naar de resultaten van een nieuw onderzoek (1). Het gaat om een Amerikaanse studie die werd gepubliceerd in een wetenschappelijk vaktijdschrift (2).

De studie gaat over één bepaalde stof die voorkomt in plastic: di-2-ethylhexylftalaat (DEHP), een type ftalaat dat gebruikt wordt om kunststoffen soepeler te maken. De onderzoekers gingen na hoeveel mensen wereldwijd in 2018 overleden aan hart- en vaatziekten door blootstelling aan DEHP in 2008 en hoeveel vroeger ze gestorven zijn als gevolg van die blootstelling (hoeveel levensjaren daardoor verloren gingen). Ze gebruikten bestaande databanken van tweehonderd landen en gegevens van eerdere studies.

Dit waren de resultaten:

• 356.238 sterfgevallen bij mensen van 55 tot 64 jaar waren gelinkt aan DEHP-blootstelling.

• 13,5% van alle sterfgevallen door hart- en vaatziekten in de leeftijdscategorie 55-64 jaar hield verband met blootstelling aan DEHP.

• DEHP-blootstelling veroorzaakte wereldwijd meer dan 10,4 miljoen verloren levensjaren.

• Er waren regionale verschillen: de sterfte was het grootst in Zuid-Azië en het Midden-Oosten, gevolgd door Centraal-, Oost- en Zuidoost-Azië.

Bron

(1) Van Eenooghe I. “Zelfs wie gezond leeft, ontsnapt er niet volledig aan”: hartspecialist over verband tussen veelgebruikte plastics en hart- en vaatziekten. HLN.be. 12 mei 2025.

Hoe moet je dit nieuws interpreteren?

Sinds hun opkomst in de jaren 50 groeiden kunststoffen uit tot praktische en goedkope materialen in ons dagelijks leven. Hoewel ze veel voordelen bieden, ontbreekt nog steeds een goede oplossing voor plasticafval. Te veel plastic belandt in het milieu en veroorzaakt daar schade. Denk maar aan de miljoenen stukjes plastic in de oceaan, op het strand of langs de weg (3).

Wat zijn ftalaten?

Ftalaten zijn een groep chemische stoffen die veel gebruikt worden bij de productie van plastic om het soepeler te maken (weekmakers). Deze stoffen dringen ons lichaam binnen via micro- en nanoplastics.

Micro- en nanoplastics ontstaan wanneer plastic na verloop van tijd of door slijtage uiteenvalt in kleinere deeltjes. Microplastics zijn kleiner zijn dan 5 millimeter en nanoplastics zijn zelfs kleiner dan 1000 nanometer (1 millimiter = 1 miljoen nanometer).

Niet alleen zwerfafval veroorzaakt microplastics, ook verfschilfers, autobanden en synthetische kleding dragen eraan bij. Ook tijdens het wassen van synthetische kledij komen vezels in het water terecht. Soms worden microplastics ook bewust toegevoegd aan producten zoals cosmetica, make-up en wasmiddelen. Denk bijvoorbeeld aan glitters. Na gebruik spoelen de microplastics weg via het afvalwater en belanden ze in de natuur, waar ze schadelijk zijn voor onze ecosystemen (3).

Welk effect hebben ftalaten op de gezondheid?

• Ftalaten kunnen de werking van mannelijke hormonen verstoren.
• Ze beïnvloeden bepaalde receptoren in het lichaam die belangrijk zijn voor hoe we vet en suikers verwerken.
• Ze zorgen voor zogeheten oxidatieve stress, wat kan leiden tot schade aan cellen.

Onderzoek bij mensen toont aan dat blootstelling aan ftalaten verband houdt met:

• gewichtstoename (4);
• een grotere kans om diabetes te krijgen (5);
• snellere verstopping van bloedvaten (aderverkalking) (6);
• en zelfs een verhoogde kans op overlijden door hart- en vaatziekten (7).

Hoe gingen de onderzoekers te werk?

De recente Amerikaanse studie linkt 356.238 sterfgevallen wereldwijd bij mensen van 55 tot 64 jaar aan DEHP-blootstelling. Dat was gelijk aan 13,5% van alle sterfgevallen door hart- en vaatziekten in die leeftijdsgroep en meer dan 10,4 miljoen verloren levensjaren.

Voor de analyse in deze studie baseerden de onderzoekers zich op een combinatie van:

1. gegevens over blootstelling aan DEHP per land uit biomonitoringsdata: dat zijn gegevens verkregen door het meten van chemische stoffen in het lichaam van mensen, bijvoorbeeld urine, bloed, speeksel;
2. risico-associaties op overlijden door hart- en vaatziekten bij hogere blootstelling aan DEHP uit een eerdere Amerikaanse studie (7);
3. land-specifieke sterftecijfers en bevolkingsgegevens.

De onderzoekers pasten deze factoren toe op een specifieke leeftijdsgroep (55 tot 64 jaar) om een schatting te maken van het wereldwijde effect van DEHP op overlijden door hart- en vaatziekten.

Die aanpak houdt een aantal beperkingen in:

• beperkte data voor sommige regio’s: voor sommige landen, zoals Afrika en Australië, waren weinig of geen data beschikbaar, waardoor je geen uitspraken kan doen over een wereldwijd effect.

• geen individuele data: de studie houdt geen rekening met factoren zoals levensstijl, geslacht, roken, voeding of sociaaleconomische status;

• oorzaak-gevolgrelatie niet bewezen: hoewel de studie een verband vindt, is niet bewezen dat ftalaten de directe oorzaak zijn van deze sterfgevallen;

• vertrouwen op één grote studie voor risico-inschatting: de relatie tussen DEHP en sterfte is gebaseerd op één eerdere Amerikaanse studie (7). We weten niet of die relatie anders is in andere landen.

De combinatie van deze beperkingen zorgt ervoor dat we de studieresultaten voorzichtig en kritisch moeten interpreteren. Dat ftalaten gezondheidsrisico’s inhouden is gekend, maar deze studie levert geen bewijs dat ftalaten direct leiden tot een wereldwijde toename van sterfgevallen door hart- en vaatziekten.

Regelgeving steeds strenger

In de EU zijn meerdere ftalaten verboden of sterk beperkt in consumentenproducten zoals speelgoed, cosmetica en voedselverpakkingen. De regelgeving is in beweging en wordt steeds strenger met het oog op de volksgezondheid en milieubescherming.

Meer info vind je op de website van het European Chemicals Agency.

Conclusie

Een Amerikaanse studie suggereert dat meer dan 350.000 sterfgevallen wereldwijd bij mensen tussen 55 en 64 jaar gelinkt zijn aan blootstelling aan ftalaten, een veelgebruikte weekmaker in plastics. Dat is alarmerend, maar er is geen direct bewijs dat ftalaten die overlijdens veroorzaakten. Dit onderzoek is gebaseerd op schattingen en kan geen oorzaak-gevolgrelaties aantonen.

Dat ftalaten schadelijk kunnen zijn voor mens en milieu is bekend. Daarom is het gebruik in Europa strikt gereglementeerd en moeten we als consument bewuster omgaan met plastics.

Referenties

• (2) Hyman S, Acevedo J, Giannarelli C, et al. Phthalate exposure from plastics and cardiovascular disease: global estimates of attributable mortality and years life lost. eBioMedicine 2025; 105730.
• (3) FOD Volksgezondheid. Kunststoffen en microplastics. Apr 2024.
• (4) Song Y, Hauser R, Hu FB, et al. Urinary concentrations of bisphenol A and phthalate metabolites and weight change: a prospective investigation in US women. Int J Obes. 2014;38(12):1532–1537.
• (5) Peng MQ, Karvonen-Gutierrez CA, Herman WH, et al. Phthalates and incident diabetes in midlife women: the study of women’s health across the nation (SWAN). J Clin Endo crinol Metab. 2023;108(8):1947–1957.
• (6) Lind PM, Lind L. Circulating levels of bisphenol A and phthalates are related to carotid atherosclerosis in the elderly. Atherosclerosis. 2011;218(1):207–213.
• (7) Trasande L, Liu B, Bao W. Phthalates and attributable mortality: a population-based longitudinal cohort study and cost analysis. En viron Pollut. 2022;292:118021.