Wat is het?
De eierstokken maken niet alleen veel vrouwelijk hormoon aan, maar ook een klein beetje mannelijk hormoon. Dat is normaal. Bij meisjes en vrouwen met meerdere cysten op de eierstokken, ook het polycysteus-ovariumsyndroom (PCOS) genoemd, produceren de eierstokken te veel mannelijk hormoon. Vrouwen met PCOS hebben vaak vergrote eierstokken (ovaria), omdat er cysten (een soort blaasjes) in zitten. Het is niet duidelijk hoe deze cysten ontstaan, maar ze zijn in ieder geval goedaardig.
Meestal hebben vrouwen met PCOS last van een onregelmatige menstruatie, toegenomen (mannelijke) lichaamsbeharing en vruchtbaarheidsproblemen. Zwangerschappen zijn geassocieerd met een hoger risico op een miskraam.
Twintig tot 70% van de vrouwen met PCOS heeft overgewicht. Vrouwen met PCOS hebben ook meer kans om op latere leeftijd, meestal rond of na de menopauze, volgende gezondheidsproblemen te krijgen: diabetes type 2 (dit kan ook al op jonge leeftijd), hart- en vaatziekten, hoge bloeddruk en kanker van het baarmoederslijmvlies (endometriumcarcinoom). Veel van deze problemen hangen samen met overgewicht en een verminderde insulinegevoeligheid.
Vroegtijdige opsporing en behandeling kunnen de gevolgen op lange termijn verminderen.
Hoe vaak komt het voor?
Van de vrouwen op vruchtbare leeftijd lijdt 5 à 15% aan PCOS. PCOS leidt tot meer gezondheidsrisico’s in de verschillende levensstadia van de vrouw.
Hoe kun je het herkennen?
Bij PCOS kun je last hebben van volgende verschijnselen:
- Eisprong en menstruatie komen niet op gang of zijn onregelmatig; soms kan de menstruatie maanden wegblijven.
- Het is niet te voorspellen of en wanneer er (opnieuw) een eicel vrijkomt (eisprong), waardoor niet duidelijk is of en wanneer je vruchtbaar bent.
- Je kunt veel puistjes krijgen.
- Je krijgt last van veel haargroei (soms ook haren op kin, borsten of onderbuik).
- Vaak heb je dan overgewicht.
Hoe stelt je arts de aandoening vast?
Je arts zal je vragen stellen en je onderzoeken. Hij let hierbij op een mannelijk patroon van de beharing, acne en overgewicht.
Vervolgens zal hij je doorsturen voor een gynaecologische echografie. Hiermee kan men de veelvuldige cysten op de eierstokken in beeld brengen.
Met een bloedafname wil hij je hormonenspiegel nakijken.
De diagnose van PCOS kan worden gesteld als je twee van de volgende kenmerken hebt: menstruatiestoornissen, tekenen van hyperandrogenisme (mannelijk patroon van haarverdeling of te veel testosteron in het bloed) en meerdere cysten in de eierstokken op echografie.
Je arts zal andere oorzaken zoals een schildklieraandoening uitsluiten.
Bij vrouwen met PCOS, zeker wanneer ze overgewicht hebben, zal hij ook screenen naar tekenen van diabetes of hoge bloeddruk. Dit doet hij door glucose (suiker) en vetten in het bloed te bepalen en de bloeddruk te meten.
Wat kun je zelf doen?
De belangrijkste maatregel die je kunt nemen, is een normaal gewicht nastreven. Gewichtsafname helpt de menstruatiecyclus door de eisprong te herstellen, en vermindert duidelijk het risico op een miskraam in de eerste weken van de zwangerschap en het risico op andere zwangerschapsproblemen.
Het is vervelend als je niet weet wanneer je een eisprong en je menstruatie zult hebben. Je weet dan ook niet wanneer je vruchtbaar bent. Dit is vooral lastig als je probeert zwanger te worden.
Als je zwanger wilt worden kan een hormonenbehandeling (tabletten of injecties) helpen om de eisprong kunstmatig op te wekken en zo je kans op een zwangerschap te doen toenemen. Gewichtsvermindering verbetert de veiligheid en werkzaamheid van eisprongopwekkende behandelingen.
Wil je niet zwanger worden, dan kun je de anticonceptiepil (‘de pil’) innemen, zelfs al menstrueer je niet. De pil helpt vaak ook tegen puistjes.
Bij PCOS is stoppen met roken, net als gewichtsvermindering en lichaamsbeweging, een belangrijke maatregel om het risico op hart- en vaatziekten te doen afnemen.
Wat kan je arts doen?
Als de menstruatie lang uitblijft, kan het zinvol zijn om minstens vier keer per jaar een bloeding op te wekken zodat het baarmoederslijmvlies wordt afgestoten, om baarmoederslijmvlieskanker op termijn te voorkomen. Meestal kan dit gewoon met behulp van de pil. Orale anticonceptiepillen (vb. drospirenon, cyproteron of desogestrel) herstellen de normale menstruatiecyclus. Dit zal ook helpen om de overbeharing en de puistjes tegen te gaan.
Is de overbeharing ondanks de pil nog steeds een probleem, dan kan een anti-androgeen worden toegevoegd (vb 50 mg cyproteronacetaat de eerste 10 dagen van de cyclus) of spironolacton.
Metformine is een middel dat wordt gebruikt in de behandeling van diabetes type 2. Recent is gebleken dat sommige vrouwen met PCOS de suikerstofwisseling alleen kunnen regelen door veel insuline aan te maken. De hoge insulinewaarden leiden mogelijk tot een verhoogde aanmaak van testosteron en verstoren daardoor de eisprong. Metformine verlaagt de hoeveelheid insuline, en lijkt vooral geschikt voor vrouwen met overgewicht of met hoge insulinewaarden. Het middel heeft tevens een gewichtverlagend effect.
Wil je zwanger worden, dan zijn verschillende behandelingen/interventies mogelijk: gewichtsverlies, tabletten (clomifeen) of injecties (gonadotrofine) met hormonen, kijkoperatie en metformine.
Clomifeencitraat is het eerstekeuzegeneesmiddel. Dat is een oraal anti-oestrogeen, dat de eisprong opwekt.
Blijkt de clomifeenbehandeling niet succesvol, dan bestaat de volgende stap uit het gebruik van dagelijkse subcutane (i.e. onder de huid) gonadotrofine-injecties. Je kunt zelf leren prikken of je partner kan dit leren. De cyclus wordt opgevolgd via echografie; dit neemt meestal meerdere afspraken in beslag. Het kan zijn dat na de echografie de arts de dosering aanpast.
Recent wordt al eens gesproken over ‘laparoscopisch ovariële boorchirurgie’. Deze behandeling bestaat uit een kijkoperatie onder narcose, waarbij in de eierstokken een aantal oppervlakkige kleine gaatjes worden gebrand. Hierdoor verandert de aanmaak van de hormonen in de eierstok en kan de eisprong optreden. Behandelingskosten liggen aanzienlijk lager dan die van een gonadotrofinebehandeling en de procedure blijkt even doeltreffend. Het vermindert tevens het risico op een meervoudige zwangerschap. De keuze tussen de twee behandelingen gebeurt op individuele basis.
Als je na een behandeling met medicatie nog niet zwanger bent, dan kan ivf (in-vitrofertilisatie) worden overwogen.
Meer weten?
https://www.thuisarts.nl/polycysteus-ovariumsyndroom-pcos/ik-heb-polycysteus-ovariumsyndroom