Wat is het?
Er is sprake van seksueel misbruik als een kind wordt betrokken in seksuele activiteiten die het niet volledig begrijpt, niet wil, of waar het geen toestemming voor geeft. Seksueel contact met iemand jonger dan 16 jaar valt volgens de Belgische wet onder seksueel misbruik. Onder die leeftijd wordt een kind onbekwaam geacht om zijn toestemming te geven voor seksuele activiteiten.
Kinderen kunnen seksueel misbruikt worden door volwassenen, maar ook door andere kinderen die, door hun leeftijd of ontwikkelingsstadium, een machts- of vertrouwenspositie hebben tegenover het slachtoffer.
De wet onderscheidt 2 vormen van seksueel misbruik: verkrachting en aanranding van de eerbaarheid. Bij verkrachting is er altijd penetratie met de penis, vinger of om het even welk voorwerp. Dit kan vaginaal, anaal of oraal zijn. Ander seksueel ongewild gedrag valt dan onder aanranding van de eerbaarheid. Het kan gaan om ongewenste aanrakingen op intieme plaatsen, het tonen van de geslachtsdelen, het kind dwingen tot seksuele handelingen. Maar ook samen naar porno kijken of seksueel getinte foto’s of filmpjes maken is seksueel misbruik.
Kinderen die seksueel misbruikt worden, zijn vaak ook slachtoffer van een andere vorm van geweld. Zo kan de dader emotionele chantage gebruiken om het kind stil te houden, of fysiek geweld gebruiken.
Hoe vaak komt het voor?
Kindermishandeling komt vaker voor dan je zou denken. In 2016 kreeg het Vertrouwenscentrum voor Kindermishandeling 7.080 meldingen binnen van verwaarlozing of mishandeling. Dat zijn 20 meldingen per dag.
Wereldwijd zijn er grote verschillen in het voorkomen van seksueel misbruik bij kinderen. Dit heeft te maken met cultuur, maar ook de definitie van seksueel misbruik bij kinderen verschilt sterk van land tot land.
Hoe kan je het herkennen?
Seksueel misbruik bij een kind is niet altijd gemakkelijk te herkennen. Sommige kinderen doen erg hun best om normaal te doen en het misbruik te verbergen, uit schrik of uit schaamte. Je kan seksueel misbruik vermoeden als:
- het kind het zelf vertelt;
- het kind lichamelijke tekenen vertoont;
- het kind gedragsveranderingen vertoont;
- er bij een gewoon medisch onderzoek letsels worden vastgesteld waar geen goede verklaring voor bestaat;
- er pedofiele handelingen ontdekt worden in de omgeving en het kind een mogelijk slachtoffer is.
Kinderen die seksueel misbruik moeten ondergaan, gedragen zich vaak anders dan hun leeftijdsgenootjes. Ze kunnen volwassen seksueel gedrag vertonen, zoals zich verleidelijk kleden of uitdagend gedragen. Ook kennis van seksualiteit die niet overeenstemt met de leeftijd wordt vaak gezien. Veel kinderen worden meer en meer teruggetrokken en angstig, en ze vermijden fysiek contact. Sommigen worden agressief en slaan in het rond, omdat ze nergens heen kunnen met hun probleem. Jongere kinderen keren soms terug naar vroegere gedragspatronen: ze herbeginnen met duimzuigen of plassen weer in hun bed. Ook slaapstoornissen en nachtmerries zijn een frequent probleem. Oudere kinderen kunnen eetstoornissen ontwikkelen of risicovol gedrag vertonen, zoals ongepast alcoholgebruik of experimenteren met drugs.
Seksueel misbruik is een gruwel die bij veel kinderen na verloop van tijd kan leiden tot depressieve gevoelens en depressie. Zwarte gedachten en zelfmoordpogingen kunnen voorkomen.
Naast gedragsveranderingen van het kind zijn er lichamelijke tekenen die seksueel misbruik kunnen doen vermoeden. Blauwe plekken, schrammen of verwondingen op ongewone plaatsen (armen, binnenkant van de dijen) zijn verdacht. Het kind kan pijn aangeven ter hoogte van de geslachtsdelen of je kan er wondjes, kneuzingen of een vreemde afscheiding opmerken. Als kinderen of tieners zwanger blijken te zijn of een seksueel overdraagbare aandoening hebben, moet je altijd aan de mogelijkheid van misbruik denken.
Wat kan je zelf doen?
Als je vermoedt dat een kind slachtoffer is van seksueel misbruik, probeer het dan bespreekbaar te maken. Praat met een arts, vriend, partner of collega en vraag of zij ook iets hebben opgemerkt. Je kan ook steeds 1712 bellen of advies vragen aan het vertrouwenscentrum voor kindermishandeling. Zij helpen je om de situatie goed aan te pakken en eventueel zelf al stappen te zetten.
Probeer met het kind zelf te praten, maar zonder druk uit te oefenen. Sommige kinderen durven niets zeggen uit angst of omdat ze geen volwassenen meer vertrouwen. Laat je bezorgdheid blijken. Dit kan een eerste aanleiding zijn om te laten horen dat er iets mis gaat. Omdat zo’n gesprek beginnen niet eenvoudig is, zijn er verschillende websites die stap vor stap uitleggen hoe je dat best doet, en hoe je de conversatie in de goede richting kan sturen.
Als een kind je toevertrouwt dat hij of zij seksueel misbruikt wordt, beloof dan niet om dit geheim te houden. Hierdoor verliest het kind nog meer vertrouwen in volwassenen. Voor een goede aanpak van kindermisbruik is overleg met anderen noodzakelijk.
Leg het kind uit dat het nodig is om naar de arts te gaan voor het vaststellen en verzorgen van verwondingen, en het nemen van stalen, wat tot een veroordeling van de dader(s) kan leiden.
Je kan best aangifte doen via het vertrouwenscentrum kindermishandeling of het gratis nummer 1712. Zij openen een dossier en onderzoeken de zaak.
Luisteren naar kinderen die misbruikt zijn kan erg confronterend zijn. Praat erover met je arts, partner, vrienden of collega’s. Soms kan het helpen om met een therapeut of psycholoog te praten, of naar een praatgroep te gaan.
Wat kan je arts doen?
De benadering van een seksueel misbruikt kind moet via een aantal stappen verlopen:
- een gesprek over de feiten;
- een lichamelijk onderzoek met vaststelling van eventuele letsels en het nemen van stalen;
- een psychische evaluatie;
- zo nodig het inschakelen van de bevoegde autoriteiten.
Seksueel misbruik bij kinderen is een ernstig misdrijf dat met de nodige expertise moet worden aangepakt. Daarom wordt dikwijls beroep gedaan op specialistische hulp van bijv. een kinderarts, psycholoog of psychiater, begeleiding door kind-en-gezin, ….
Seksueel misbruik kan een ernstige impact hebben op een kind. Daarom probeert de arts altijd eerst een gesprek aan te gaan om een vertrouwensrelatie op te bouwen. Hij zal het verhaal en de klachten van het kind zorgvuldig noteren.
Als het misbruik minder dan 24 uur geleden heeft plaatsgevonden, dan verwijst de arts het kind door naar een spoeddienst waar een seksuele agressie set (SAS) aanwezig is. Daar wordt een klinisch onderzoek uitgevoerd en worden stalen genomen die kunnen leiden tot een veroordeling van de daders. Het kan hierbij gaan om lichaamsvloeistoffen zoals sperma, speeksel en haren waarop DNA-onderzoek kan gebeuren, maar ook om bijv. kledingvezels van de dader.
Tot 2 weken na het misbruik kan een ervaringsdeskundige nog tekenen van mishandeling vinden en documenteren. In dit geval wordt een afspraak geregeld bij een arts met ervaring in het herkennen van de symptomen van seksueel misbruik.
Bij (een vermoeden van) kindermishandeling heeft een arts het recht dit te melden aan het vertrouwenscentrum kindermishandeling, ook als de ouders het hier niet mee eens zijn.
De arts zal een dossier opmaken en meewerken in een multidisciplinair team om het kind zo goed mogelijk te ondersteunen. In dat team zit ook altijd een psycholoog of psychiater die instaat voor de psychische begeleiding.