Wat is het?
Een tand bestaat uit verschillende delen:
- de kroon, het zichtbaar gedeelte
- de hals, het stukje dat onder het tandvlees zit
- de wortel, het deel waarmee de tand vastzit in het kaakbeen. In de wortel zitten ook zenuwen en bloedvaatjes, samen de pulpa genoemd.
Kinderen hebben eerst 20 voorlopige tanden, de melktanden. De eerste melktandjes verschijnen rond de leeftijd van 6 maand, al kan dat individueel nogal verschillen. Rond 2,5 jaar is het melkgebit volledig ontwikkeld. De melktanden vallen spontaan uit, meestal vanaf de leeftijd van ongeveer 6 jaar. Dan groeien de 32 definitieve tanden uit. De mens kan maar één keer van tanden wisselen. Bij verlies van een definitieve tand zal er nooit een nieuwe in de plaats komen.
Onder tandheelkundige trauma’s verstaan we alle tandletsels die veroorzaakt worden door ongevallen. Het kan gaan om:
- uitgerukte of uitgeslagen tanden
- breuken van de kroon of de wortel
- tandontwrichting of tandverplaatsing (luxatie), waarbij de tand zit los.
Wat kun je zelf doen?
Consulteer bij een tandletsel steeds zo snel mogelijk je tandarts. Tijdens het week-end of op een feestdag, contacteer je de regionale wachtdienst (bereikbaar tussen 9 en 18 uur): tel. 0903 399 69, www.tandarts.be/wachtdienst. Daarbuiten kunnen patiënten zich in het geval van trauma of nabloedingen melden op de spoedgevallendienst. De patiënt wordt er gezien door een spoedarts die, indien hij dit nodig acht, de tandarts oproept.
De tand is verplaatst of ontwricht (losse tand)
Probeer de tand met een zachte druk weer op zijn plaats te krijgen. Ga dezelfde dag naar de tandarts. Bedek een ontwrichte tand tijdens het vervoer naar de tandarts best met een gaasje. Je mag daar lichtjes op bijten om de tand op zijn plaats te houden en het bloeden te verminderen.
De tand is gebroken
Indien je het afgebroken stukje tand vindt, kan het nuttig zijn dit mee te nemen naar de tandarts. Bewaar het stukje tand in een beetje melk. Ga dezelfde dag naar de tandarts.
De tand is uitgeslagen of uitgerukt
Als je tand minder dan 60 minuten uit de tandholte is verwijderd, heb je een goede kans op herstel. Neem de tand bij de kroon vast, nooit bij de wortel! Bij zichtbaar vuil, spoel je de tand kort in wat water of melk, maar wrijf de tandvliezen die de wortels bedekken niet schoon of raak ze niet onnodig aan. Plaats de tand direct (!) terug in de holte en bijt dicht op een zuivere katoenen zakdoek. OF bewaar de tand in een potje met melk of in de mond onder de tong (zeker NIET DROOG bewaren). Bewaar niet in water. Ga ONMIDDELLIJK naar de dichtstbijzijnde tandarts. Elke minuut telt. De tandarts kan de tand binnen het uur op de juiste plaats terugzetten en fixeren.
Ook wanneer er geen zichtbare beschadigingen zijn, is het raadzaam om na een val of stoot het gebit te laten controleren door een tandarts.
In geval van pijn, kan je een pijnstiller (paracetamol) nemen.
Wat kan je tandarts doen?
De tandarts zal steeds proberen om een definitieve tand te herstellen en behouden. De tandarts van wacht zal in de meeste gevallen de eerste dringende tandverzorging doen, daarna moet je voor verdere behandeling naar je eigen tandarts.
De tand is verplaatst of ontwricht (losse tand)
Tandontwrichtingen zijn meestal het gevolg van een slag, waardoor de tand scheef staat en los zit. Dikwijls zijn ook de aangrenzende tanden beschadigd. De tandarts zal de tand weer in de juiste positie plaatsen en hem fixeren. Een tand wordt gefixeerd door hem met behulp van een spalk (bv. stevige metalen draad) te verbinden met naburige tanden.
De tand is gebroken
Een afgebroken stuk van de tand kan worden teruggeplaatst of vervangen worden door een composiet-vulmateriaal. Bij een tandbreuk is het grootste risico het afsterven en ontstoken raken van de pulpa (bloedvaten en zenuwen in de tand). Daarom zal je tandarts de levendheid van de pulpa controleren m.b.v. een koude test in de weken na het ongeval. Indien de pulpa afsterft en niet tijdig wordt behandeld, kan de tand blijvend grijs-blauw verkleuren.
Kroonbreuken en verwondingen van het melkgebit kan de tandarts als eerste hulp afdekken met een isolerende laag vernis. Later kan hij alle kroonfracturen behandelen met conventionele vullingen of kunstmatige kronen. Scherpe randen kan de tandarts polijsten.
De diagnose van wortelbreuken wordt gesteld op basis van een röntgenfoto van de tanden. De tand moet gefixeerd worden. De duur hiervan hangt af van de plaats van de breuk, en varieert van 4 weken tot 3 maanden. Het is steeds mogelijk dat de tand op langere termijn toch verloren gaat.
De tand is uitgeslagen of uitgerukt
Uitgerukte melktanden worden niet opnieuw ingeplant, zodat de ontwikkeling van de permanente tand eronder niet beschadigd raakt.
Bij een uitgerukte definitieve tand zal je tandarts, indien mogelijk, de tand wel opnieuw inplanten en hem vastzetten aan de aangrenzende tanden, meestal voor een week. Wanneer dit binnen een uur gebeurt, zijn de vooruitzichten het gunstigst. De tandarts zal ook antibiotica voorschrijven, nagaan of de inenting tegen tetanus nog in orde is en vaccineren indien nodig.
Het grootste probleem bij een uit- of losgeslagen tand is het niet weer vastgroeien van de tand in het kaakbot. In zo’n geval is de tand verloren. Bij een uitgeslagen tand sterft de pulpa af: er zal dus altijd een wortelkanaalbehandeling moeten gebeuren.
Als je tand is teruggeplaatst, moet je nog een tijdje voorzichtig zijn: eet 2 weken zachte voeding, pas strikte mondhygiëne toe (zachte tandenborstel en ontsmettend mondspoelmiddel).