Wat is een doorligwonde?
Een doorligwonde (of decubitus):
- is een letsel van de huid op een specifieke plek op het lichaam;
- verschijnt na langdurige druk of regelmatige wrijving op dezelfde plek;
- komt vooral voor op plaatsen waar weinig weefsel zit tussen het bot en de huid, bijvoorbeeld:
- de hielen;
- helemaal onderaan de rug (de stuit);
- de zijkant van de heupen.
Er zijn vier categorieën van doorligwonden:
|
Een rode plek op de huid die niet verdwijnt als je erop drukt, is het eerste teken van doorligwonden. Bij mensen met een donkere huid is dat moeilijker te zien, waardoor ze te laat of geen preventieve zorg krijgen. Daardoor komen ernstigere doorligwonden (categorie 2 tot 4) vaker voor bij mensen met een donkere huid.
Bij wie komen doorligwonden voor?
Doorligwonden komen vooral voor bij ouderen en bij mensen die immobiel zijn:
- bedlegerige mensen;
- mensen in een rolstoel;
- mensen die in een woonzorgcentrum verblijven;
- mensen die in het ziekenhuis liggen.
Ook mensen met zenuwschade hebben meer risico op doorligwonden. Doordat ze soms minder gevoel hebben, voelen ze vaak niet wanneer er te veel druk op de huid staat.
Hoe vaak komen doorligwonden voor?
In België hebben meer dan 1 op 10 mensen die in het ziekenhuis verblijven, doorligwonden.
We hebben geen exacte cijfers voor mensen die in woonzorgcentra verblijven. In onze buurlanden hebben 6 tot 31 per 100 mensen die in een woonzorgcentrum verblijven doorligwonden.
Wat kan je zorgverlener doen om doorligwonden te voorkomen?
Teamwerk
Doorligwonden voorkomen vergt teamwerk. Iedereen rond de patiënt moet goed samenwerken: artsen, thuisverpleegkundigen, de kinesist, de diëtist, maar ook familieleden en mantelzorgers.
De zorgverleners noteren in een zorgplan welke zorg de patiënt nodig heeft om doorligwonden te voorkomen. Het zorgplan kan een elektronisch dossier zijn of een schriftje dat gewoon bij de patiënt thuis ligt. Hierin kunnen de verschillende zorgverleners met elkaar communiceren.
De huid inspecteren
Als er een risico is op doorligwonden, inspecteren de zorgverleners regelmatig grondig de huid:
- De drukpunten, zoals de stuit, de heupen en de hielen, krijgen speciale aandacht.
- Ze zoeken naar tekenen van een doorligwonde. Ze gaan bijvoorbeeld na of de huid op een bepaalde plaats:
- rood is (bij mensen met een lichte huid);
- paars is (bij mensen met een donkere huid);
- warm aanvoelt;
- gezwollen is;
- hard is.
De zorgverleners noteren wat ze zien in het zorgplan. Zo zijn andere zorgverleners op de hoogte van het risico op doorligwonden.
Van positie veranderen
Langdurige druk op dezelfde plaats veroorzaakt een doorligwonde. Daarom is het belangrijk om een patiënt die lange tijd in bed ligt regelmatig van positie te veranderen.
Het is belangrijk dat de zorgverleners de patiënt niet duwen of trekken, maar optillen. Indien nodig kunnen ze hulpmiddelen gebruiken om de patiënt in dezelfde positie te houden.
Als de patiënt vasthangt aan medisch materiaal, zoals een blaassonde of zuurstofslang, zien de zorgverleners erop toe dat het materiaal geen druk veroorzaakt. Zo mag de patiënt bijvoorbeeld niet op het slangetje van de blaassonde liggen.
Het is op voorhand moeilijk te zeggen wat de beste positie is of na hoeveel tijd de patiënt van positie moet veranderen.
De druk verdelen
Langdurige druk op dezelfde plaats veroorzaakt een doorligwonde. Daarom is het belangrijk om te veel druk op dezelfde plaats te vermijden.
De patiënt moet een goede zit- en lighouding hebben.
Een goede zithouding
- De knieën en heupen vormen een rechte hoek (90 graden).
- Leunen met de rug naar achteren verhoogt de druk op de billen. Dat moet worden vermeden bij risico op doorligwonden. De voeten rusten op de grond of op een voetbankje.
- Zit iemand achterover in een zetel? Zorg er dan voor dat de hielen de grond niet raken. Leg eventueel een kussen onder de dijen of leg de voeten op een poef. Zo voorkom je doorligwonden op de hielen.
De tijd die de patiënt zittend doorbrengt, varieert van persoon tot persoon. De zithouding wordt aangepast aan de mogelijkheden van de patiënt.
Een goede lighouding
- Het hoofdeinde staat maar een beetje omhoog (30 graden). Anders bestaat het risico dat de patiënt naar beneden glijdt. Dat verhoogt de druk op de onderrug.
- De knieën zijn licht gebogen (30 graden) en worden ondersteund.
- Het is aan te raden om de patiënt afwisselend op de rug en op de zij te leggen.
- Bij zijligging zorg je er best voor dat de patiënt niet te zwaar op de schouder en de zijkant van de dij ligt. De patiënt moet ietsjes op de rug liggen. Dat noemen we de 30°-zijlig.
Speciale kussens en matrassen kunnen helpen om het hoofd, de schouders, de rug en het bekken te ondersteunen.
De juiste matras (‘wisselmatras’)
Er bestaan verschillende soorten matrassen die de kans op doorligwonden verminderen:
- Matrassen die de druk verdelen.
- Matrassen waarin lucht circuleert of waarin de druk verandert.
- Matrassen met water of gelkussens.
- Matrassen met gewone of speciale hoezen.
De prijs varieert sterk naargelang het type.
Er is geen overtuigend bewijs dat de ene matras beter is dan de andere. De keuze hangt dus af van de patiënt, de beschikbare hulp, de mogelijke nood aan hartmassage, de mogelijkheid om de matras goed te kunnen ontsmetten, de prijs, enzovoort.
Voeding
Om doorligwonden te vermijden, is een evenwichtig dieet ontzettend belangrijk:
- voldoende energie (calorieën);
- voldoende eiwitten;
- voldoende vocht.
De zorgverleners noteren gewicht en lengte van de patiënt in het zorgplan. Ze volgen nauwgezet het gewicht, veranderingen in de eetgewoontes en het ingenomen vocht en vast voedsel op.
Zo nodig geeft de diëtist advies over de samenstelling van de voeding en bekijkt of er extra voedingsstoffen nodig zijn (bijvoorbeeld: extra eiwitten als bijvoeding).
Incontinentie behandelen
Urine en stoelgang bevatten irriterende stoffen. Als iemand ongecontroleerd urine of stoelgang verliest (incontinentie), kan de huid beschadigd raken door contact met die stoffen.
Vocht kan de huid verweken en het risico op doorligwonden vergroten.
Hoe behandel je incontinentie?
- Incontinentieverbanden en -broeken verminderen het risico dat de huid verweekt. Als de zorgverleners zo’n verband of broek verwisselen, moeten ze erop letten dat de huid niet beschadigd raakt. De broek mag bijvoorbeeld niet blijven plakken aan de al kwetsbare huid.
| Wist je dat? Via je ziekenfonds kan je een tegemoetkoming vragen voor incontintiemateriaal. Als je in aanmerking komt, vult je arts de aanvraag voor dit incontinentieforfait in. |
- Er zijn ook sprays en lotions die de huid beschermen tegen de schadelijke effecten van urine en ontlasting.
- Bij ongecontroleerd urineverlies kunnen zorgverleners soms een blaassonde plaatsen.
- Er bestaat ook materiaal voor ongecontroleerd stoelgangverlies.
Behandeling van de huid
De huid masseren wordt afgeraden bij mensen die langdurig in bed liggen, vooral op plaatsen waar de botten meer aan de oppervlakte liggen.
Breng huidproducten (bijvoorbeeld hydraterende of beschermende crèmes) zachtjes aan.
Hoe worden doorligwonden behandeld?
De behandeling van doorligwonden is teamwerk. Voordat de behandeling begint, bespreekt de arts met de patiënt en alle betrokken zorgverleners een passend zorgplan.
Lees hier meer over de behandeling van doorligwonden.
Meer weten?
- Wit-Gele Kruis: hulpmiddelen bij en tegen doorligwonden
- Kennisinstituut V&VN: Houdingen en hulpmiddelen bij doorligwonden
- Info over het incontinentieforfait