Preventie van ernstige pneumokokkeninfecties

Wat is het?

Een pneumokokkeninfectie wordt veroorzaakt door de bacterie Streptococcus pneumoniae of de pneumokok. Zo’n infectie is de belangrijkste oorzaak (30-40%) van longontsteking.

Pneumokokken

Een pneumokok is een bacterie. Er bestaan meer dan 90 verschillende types pneumokokken. Je kan de bacterie ‘dragen’ zonder er ziek door te zijn. De bacterie zit dan in je neusholte. Door te niezen en hoesten komt de bacterie in de lucht.

Pneumokokken veroorzaken ook middenoorontsteking en sinusitis (ontsteking van de sinussen of aangezichtsholten).

Invasieve pneumokokkeninfectie

Als de bacterie in je bloedbaan of zenuwstelsel terechtkomt, spreken we van een invasieve of veralgemeende pneumokokkeninfectie. Je wordt dan ernstig ziek.

• Kinderen jonger dan 5 jaar lopen dan meestal een bloedvergiftiging of hersenvliesontsteking op.
• Volwassenen ouder dan 60 jaar krijgen meestal een ernstige longontsteking (longontsteking met bacteriën in het bloed).

Bij wie en hoe vaak komt het voor?

Pneumokokkeninfecties komen vaker voor bij jonge kinderen en personen ouder dan 60 jaar¹.

Tot de grootste risicogroep voor veralgemeende infecties behoren:

• oudere personen;
• mensen met een verminderde afweer;
• personen bij wie de milt werd verwijderd.

Invasieve pneumokokkeninfecties, vooral longontstekingen met bacteriën in het bloed, komen vaker voor vanaf de leeftijd van 50 jaar. De infecties treffen beduidend frequenter:

• personen ouder dan 65 jaar;
• mensen met chronische aandoeningen;
• personen met een verminderde weerstand².

Wanneer de bacteriën in het bloed terechtkomen, sterft 12% van de 65-jarigen en dubbel zoveel 85-plussers².

Hoe voorkom je een ernstige pneumokokkeninfectie?

Vaccinatie tegen pneumokokkeninfecties

Er zijn twee verschillende vaccins beschikbaar:

• het 23-valent polysacharidevaccin (PPV23);
• het 13-valent conjugaatvaccin (PCV13).

Deze richtlijn behandelt enkel vaccinatie voor volwassenen. Het vaccin voor zuigelingen en jonge kinderen (PCV13) is opgenomen in het basisvaccinatieschema en wordt terugbetaald.

Er is onvoldoende bewijs dat het vaccin een longontsteking door pneumokokken echt voorkomt. Toch tonen studies aan dat het vaccin invasieve infecties met de helft voorkomt bij ouderen en sommige risicogroepen. Daarom laten die personen zich bij voorkeur vaccineren.

Ouderen en risicogroepen

Voor volgende 3 groepen wordt een pneumokokkenvaccinatie aangeraden:

Groep 1:

volwassenen van 16 tot 85 jaar met een verhoogd risico op een pneumokokkeninfectie door:

• een verminderde weerstand (bijv. orgaan- of stamceltransplantatie, hiv);
• afwezigheid van een (werkzame) milt;
• bepaalde erfelijke vormen van bloedarmoede.

Groep 2:

volwassenen van 50 tot 85 jaar met andere (chronische) aandoeningen en risicofactoren zoals:

• hart-, long-, lever-, en nierfalen;
• roken en alcoholmisbruik;
• bepaalde erfelijke spierziekten;
• diabetes.

Groep 3:

• gezonde personen tussen 65 en 85 jaar.

Vaccinatieschema

Het volgende vaccinatieschema wordt toegepast:

Voor groep 1 en 2:

• vaccinatie met PCV13 gevolgd door PPV23 na minstens 8 weken;
• hervaccinatie met PPV23 om de 5 jaar bij:
  • alle personen uit groep 1;
  • personen uit groep 2 met ernstige onderliggende aandoeningen.
• eenmalig herhalingsvaccin met PPV23 na 5 jaar bij de rest van groep 2.

Voor groep 3:

• PCV13 gevolgd door PPV23 na minstens 1 jaar;
• hervaccinatie is routinematig niet nodig;
• alternatief schema: slechts 1 pneumokokkenvaccin met PPV23.

In het verleden gevaccineerd met PPV23:

Aan personen uit alle groepen die in het verleden gevaccineerd werden met PPV23, wordt een eenmalige vaccinatie met PCV13 aanbevolen, minstens 1 jaar na de laatste PPV23. Verdere hervaccinatie volgt de adviezen zoals hierboven beschreven. 

85-plussers

Momenteel zijn er weinig gegevens over het effect van pneumokokkenvaccinatie boven de leeftijd van 85 jaar. Op individuele basis kan de behandelende arts een persoon ouder dan 85 jaar vaccineren volgens het voorgestelde schema van groep 3.

Bijwerkingen

• Bijwerkingen van het vaccin beperken zich doorgaans tot een gevoelige plek op de injectieplaats. Dit komt voor bij 3% van de ingeënte personen na de eerste vaccinatie en bij 11% na hervaccinatie.
• Ernstige bijwerkingen zijn zeldzaam.
• Personen die een ernstige overgevoeligheidsreactie ontwikkelden op een vorige dosis of op een van de componenten van het vaccin, mogen het vaccin niet toegediend krijgen.

Benaming vaccin en prijs

• PCV13 vaccin:
  • Merknaam: Prevenar 13^®
  • Prijs: 74,55 euro

• PPV23 vaccin:
  • Merknaam: Pneumovax 23^®
    
  • Prijs: 33,66 euro

Deze vaccins worden niet terugbetaald. Enkel PCV13 wordt terugbetaald voor zuigelingen (8 en 16 weken) en jonge kinderen (12 maanden) in het basisvaccinatieschema.

Meer weten?

http://www.laatjevaccineren.be/pneumokokken

Bronnen

• https://www.ebpnet.be/
• Van de Vyver N, Govaerts F, Pilaet A. Preventie van ernstige pneumokokkeninfecties bij volwassenen. Huisarts Nu 2005;34(10):588-96.
• https://www.health.belgium.be/nl/advies-9562-vaccinatie-tegen-pneumokokken-volwassenen
• ¹ https://www.rivm.nl/pneumokokken
• ² https://www.health.belgium.be/sites/default/files/uploads/fields/fpshealth_theme_file/hgr_9562_vaccinatie_tegen_pneumokokken_vweb.pdf