Wat is mantelzorg voor ouderen met dementie?
Dementie is een aandoening waarbij het geheugen, het denken en het dagelijks functioneren geleidelijk achteruitgaan. Veel oudere personen willen ondanks die veranderingen zo lang mogelijk thuis blijven wonen, in hun vertrouwde omgeving.
Thuiswonen (met dementie)
Als er geen grote gezondheidsproblemen zijn, kan thuis blijven wonen vaak goed georganiseerd worden met een zorgplan. Daarin worden duidelijke afspraken gemaakt tussen mantelzorgers en professionele zorgverleners.
Bij dementie wordt thuis blijven wonen lastiger door:
- geheugenproblemen;
- verwardheid;
- moeilijkheden om risico’s in te schatten (bijvoorbeeld de oven laten aanstaan).
In zo’n situatie is het belangrijk om mantelzorg en professionele hulp uit te breiden.
Mantelzorg
Mantelzorg is elke vorm van niet-professionele zorg door familie, buren, vrienden en vrijwilligers. Mantelzorgers kunnen bijvoorbeeld:
- gezelschap houden;
- helpen in het huishouden;
- voor vervoer zorgen;
- naar de winkel gaan;
- overdag een oogje in het zeil houden;
- ’s nachts blijven slapen.
Het is belangrijk om de ondersteuning van de verschillende professionele zorgverleners en mantelzorgers op elkaar af te stemmen.
Hoe vaak komt dementie voor?
- Het risico op dementie neemt toe met de leeftijd, maar niet iedereen ontwikkelt dementie.
- Er bestaat ook een vorm die je kan ontwikkelen op jongere leeftijd: jongdementie.
- Bij mensen ouder dan 85 jaar lijdt tot 20% aan dementie.
Hoe kan je dementie herkennen?
Er bestaan verschillende soorten dementie, met verschillende oorzaken. Mogelijke tekenen van dementie zijn:
- vergeetachtigheid;
- verwardheid, bijvoorbeeld zich vergissen in tijd en plaats;
- verminderde interesse of plezier in activiteiten;
- moeite met dagelijkse activiteiten, zoals bijvoorbeeld koken, zich aankleden …
- moeite om te slapen;
- gedragsveranderingen, bijvoorbeeld meer teruggetrokken, achterdochtig, onrustig, agressief …;
- moeite om te stappen;
- moeite om te praten of je te begrijpen;
- …
De symptomen van dementie komen meestal langzaam op en worden vaak pas laattijdig opgemerkt. Als je als mantelzorger een oudere persoon veel helpt, kan dat er ook voor zorgen dat de tekenen van beginnende dementie minder snel opvallen.
Herken je deze tekenen bij jezelf of een naaste? Bespreek dat dan met een arts.
Hoe stelt de arts dementie vast?
Oudere personen worden niet standaard getest op dementie. De arts onderzoekt of er aanwijzingen zijn op basis van klachten of vragen van de persoon zelf of diens naasten.
De arts gaat ook na hoe de persoon zich voelt. Soms is het namelijk moeilijk om een onderscheid te maken tussen dementie en depressie. De arts kan een test afnemen om het geheugen te beoordelen. De meest gebruikte test is de Mini-Mental State Examination (MMSE).
- Deze test duurt ongeveer 5 minuten.
- Bij deze test moet je een aantal eenvoudige vragen beantwoorden en kleine opdrachten uitvoeren, zoals woorden en cijfers herhalen, of eenvoudige figuren natekenen.
- Een lage score kan wijzen op dementie. Een licht verlaagde score kan wijzen op milde cognitieve achteruitgang.
- Cognitieve achteruitgang betekent dat je hersenen minder goed werken dan vroeger. Dat kan invloed hebben op je geheugen, hoe je dingen begrijpt, en hoe je problemen oplost. Het kan gebeuren door ouder worden of door ziektes zoals dementie.
Als de dagelijkse activiteiten niet ernstig worden beïnvloed, kan de arts aanbevelen om de test later opnieuw te doen om te zien of er een evolutie is. De test kan dus ook gebruikt worden om de mate van cognitieve achteruitgang op te volgen.
Bijkomende onderzoeken
De arts kan bijkomende onderzoeken plannen om andere aandoeningen op te sporen of de oorzaak van dementie te achterhalen, bijvoorbeeld:
- een neurologisch onderzoek;
- een bloedonderzoek;
- een CT- of MRI-scan van de hersenen;
- een onderzoek van de bloedvaten.
Advies van een specialist
Indien nodig, kan er een zorgverlener met expertise in dementie betrokken worden om de diagnose te stellen. Dat kan bijvoorbeeld een geriater of een referentiepersoon dementie zijn.
Diagnose meedelen
Het is vaak moeilijk om iemand te vertellen dat die aan dementie lijdt.
- De arts is verplicht om dit te doen, tenzij de persoon duidelijk aangeeft dat die het niet wil weten (wet van de patiëntenrechten).
- Als de wens van de persoon niet duidelijk is, overlegt de arts vaak met de mantelzorger(s).
Wat kan je zelf of als mantelzorger doen?
Wat kan je zelf doen als je aan dementie lijdt?
Dementie verandert je leven.
Praat erover
- Probeer erover te praten met familie of vrienden.
- Het kan helpen om erover te praten met lotgenoten, want die weten wat je doormaakt.
- Je kan er ook over praten met je zorgverlener.
- Je kan ook terecht bij de Dementielijn. Dat is een gratis en anonieme telefoonlijn die praktische informatie en emotionele steun biedt aan mensen met dementie en hun naasten.
Zoek ondersteuning
- Bekijk welke zorgverleners jou het best kunnen ondersteunen. Overweeg extra ondersteuning, zoals professionele thuiszorg of huishoudelijke hulp.
- Maak een zorgplan: bespreek met je zorgverleners en je naasten wat voor jou belangrijk is in de zorg, zoals behandelingen, medicatie en je wensen voor de toekomst.
Zorg goed voor jezelf
- Zorg voor voldoende rust en ontspanning.
- Houd een dagelijkse routine aan: dat helpt om verwarring en angst te verminderen. Gebruik checklists voor dagelijkse taken.
- Blijf actief: je houdt je hersenen sterk door ze te blijven gebruiken, bijvoorbeeld door nieuwe dingen te leren, een hobby uit te oefenen, contact met anderen ...
- Probeer gezond te leven: gezond eten, niet roken en drinken en voldoende bewegen kan de symptomen van dementie vertragen.
Wat kan je als mantelzorger doen?
Dementie bij een naaste verandert je leven.
Tips om met dementie om te gaan
- Laat de persoon met dementie zoveel mogelijk zelf doen.
- Praat langzaam en duidelijk, gebruik eenvoudige zinnen.
- Zorg voor structuur:
- Houd een dagelijkse routine aan.
- Maak de omgeving voorspelbaar.
- Gebruik hulpmiddelen zoals foto’s of briefjes om de persoon zich zaken te helpen herinneren.
- Probeer kalm en geduldig te blijven: geef de persoon tijd en vermijd discussies.
- Bied afleiding en geruststelling bij onrust.
- Maak contact: dat kan ook zonder woorden, bijvoorbeeld met muziek of aanraking.
Zorg ook voor jezelf
- Wees mild voor jezelf. Het kan heel moeilijk zijn om je naaste te zien veranderen. Dat kan veel gevoelens oproepen zoals verdriet en frustratie.
- Zoek steun in je omgeving.
- Probeer erover te praten met familie of vrienden.
- Het kan helpen om erover te praten met lotgenoten, want die weten wat je doormaakt.
- Je kan er ook over praten met je zorgverlener.
- Je kan ook terecht bij de Dementielijn. Dat is een gratis en anonieme telefoonlijn die praktische informatie en emotionele steun biedt aan mensen met dementie en hun naasten.
- Zorg voor voldoende rust en ontspanning: thuiszorg of dagopvang kan je even ontlasten van de zorg voor je naaste.
- Zoek ondersteuning.
- Bekijk samen welke zorgverleners jullie kunnen ondersteunen. Overweeg extra ondersteuning, zoals professionele thuiszorg of huishoudelijke hulp.
- Maak een zorgplan: dat zorgt voor een goede coördinatie van de zorg voor je naaste. Bespreek met de verschillende zorgverleners hoe jullie zo goed mogelijk kunnen samenwerken.
Wat kan de arts of zorgverlener doen?
Zorgplan
Bij de zorg voor een oudere persoon met dementie die thuis woont, is het belangrijk dat de verschillende zorgverleners en mantelzorgers samenwerken. Een zorgplan helpt om de zorg af te stemmen op de behoeften en wensen van de persoon met dementie en diens naasten. Het geeft ook een overzicht van iedereen die betrokken is bij de zorg en een duidelijke taakomschrijving.
De volgende zaken zijn daarbij belangrijk:
- Behoeften en wensen bepalen:
- De persoon met dementie, de mantelzorgers en zorgverleners praten samen over wat nodig en belangrijk is in de zorg. Op die manier bepalen ze welke behandeling of ondersteuning nodig is en wie wat zal doen.
- In het zorgplan noteren ze alle afspraken.
- Als de persoon met dementie niet meer in staat is om zelf beslissingen te nemen, wordt een vertegenwoordiger aangeduid. Dat is meestal een (al dan niet inwonend) familielid. Als de familie het niet eens raakt over de aanstelling van de vertegenwoordiger, dan wordt een bewindvoerder aangesteld door de vrederechter.
- Een verantwoordelijke aanwijzen die de zorg coördineert en evalueert, bijvoorbeeld:
- een (thuis)verpleegkundige;
- een sociaal werker;
- een andere betrokkene met de juiste opleiding en ervaring.
- Regelmatig overleggen en het zorgplan bijsturen, bijvoorbeeld:
- Hoe verloopt het dagelijks functioneren thuis?
- Zijn er gevaren of gevaarlijke situaties?
- Welke bijkomende ondersteuning is nodig?
- …
Zorgmogelijkheden
Een opname in een woonzorgcentrum (WZC) is niet altijd nodig. Naast thuiszorg bestaan er verschillende professionele zorgmogelijkheden:
- dagopvang:
- De persoon kan hier overdag verblijven.
- Dat kan gedurende één of meerdere halve of hele dagen per week.
- kortverblijf:
- De mantelzorgers kunnen een beroep doen op een kortverblijf in een woonzorgcentrum.
- Zo kunnen ze bijv. vakantie nemen.
In al deze diensten werken ervaren zorgverleners. Zij doen waardevol werk, zoals:
- de personen zoveel mogelijk stimuleren en activeren;
- de dagelijkse verzorging en zelfstandigheid van de personen onderhouden;
- aandacht geven aan de psychologische aspecten van dementie.
- Dit is belangrijk om angst en depressie te verminderen en te voorkomen.
Als zorgverleners deze zorg vroegtijdig kunnen toepassen, vergroot de levenskwaliteit van de persoon met dementie in belangrijke mate.
Ondersteuning van mantelzorgers
De zorgverleners besteden aandacht aan de mantelzorgers door:
- regelmatig hun behoeftes en noden te evalueren;
- hen in contact te brengen met lotgenoten;
- hun methodes aan te leren om met bepaalde situaties om te gaan;
- hen te betrekken bij beslissingen.
Ondersteuning van personen met dementie
De arts of zorgverlener volgt de lichamelijke en mentale toestand op van de persoon met dementie. Indien nodig kan er een meer gespecialiseerde zorgverlener betrokken worden, zoals bijvoorbeeld een geriater of een referentiepersoon dementie. Die kan advies geven bij specifieke gedragsproblemen of opstart van medicatie. Medicatie wordt soms opgestart om symptomen van dementie af te remmen of te verminderen.
Meer weten?
- www.onthoumens.be: doorbreek het taboe rond dementie
- www.thuisarts.nl: meer info over dementie
- Steunpunt mantelzorg: meer info voor mantelzorgers
- www.dementie.be: Expertisecentrum Dementie Vlaanderen
- Dementie Vlaanderen: overzicht van verschillende websites rond dementie
Lotgenotencontact
Vind hier een lotgenotengroep.