Pijn in bil en heup

Aangepast op 17/12/2019

Wat is het?

Er zijn heel wat oorzaken voor pijn in de bil en in de heup. De heup zelf kan het probleem zijn, maar vaak is er sprake van uitstralende pijn (pijn op een plaats waar het letsel niet zit) door problemen buiten de heup. Dit onderscheid is belangrijk, maar het vinden van de oorzaak is hierdoor vaak moeilijk. Uitstralende pijn vindt zijn oorsprong vooral in de onderrug en het bekken.

Hoe kun je het herkennen?

Afwijkingen van bil of heup

Bij een gewrichtsontsteking (artritis) of artrose van de heup begint de pijn meestal in de lies en straalt uit over de voorzijde van de dij tot juist boven de knie. De klachten nemen toe bij stappen en lopen en verbeteren in rust. Ingeval er kleine, losse stukjes kraakbeen in het gewricht (gewrichtsmuizen) zitten, ontstaan er plotse, hevige pijnscheuten. Je kunt ook een wankel gevoel hebben tijdens het aflopen van een trap.

Ontsteking van een slijmbeurs (bursitis) lokt eerder lokale pijn uit, dikwijls aan de buitenzijde van de dij of ter hoogte van het zitbeen.

Pijn in de lies en hinken bij kinderen kan op een ernstige aandoening, zoals een gewrichtsontsteking, ontwrichting of aangeboren afwijking wijzen. Meestal is de oorzaak echter een synovitis van de heup (ook wel coxitis fugax genoemd), een ontsteking van het slijmvlies rond de heup. Een goedaardige aandoening waarbij een kwetsuur of een virusinfectie een rol kan spelen.

Spierletsels zoals verrekkingen of scheurtjes zijn gemakkelijker te herkennen. Ze ontstaan meestal plots met een hevige pijnscheut ('zweepslag'), en de pijn zit precies op de plaats van het letsel zonder uitstraling.

Ook het zogenaamde piriformis syndroom kan pijn uitlokken in de bil. De klachten ontstaan wanneer de piriformis spier (een diepere bilspier) de ischiaszenuw (de grote heupzenuw die vanuit de bil naar het been loopt) irriteert of beknelt. De diagnose wordt gesteld op basis van de klachten en het lichamelijk onderzoek, waarbij het belangrijk is een rughernia uit te sluiten.

Afwijkingen van de onderrug

Ter hoogte van de onderrug kan afklemming ontstaan van de zenuwwortels. De pijn doet zich vaak niet in de onderrug voor maar straalt uit langs de betrokken zenuw.

De oorzaak kan liggen bij een gescheurde tussenwervelschijf (hernia).Het patroon van de klachten hangt af van de plaats waar de zenuwwortel in de rug bekneld zit (uitgedrukt als bijvoorbeeld L3, derde lendenwervel of S1, eerste heiligbeenwervel). Naast de pijn kunnen ook andere klachten optreden zoals dove zones (voosheid), tintelingen, pijnscheuten en krachtverlies. De pijn is vaak het ergst in de ochtend en neemt meestal toe bij het vooroverbuigen. Wandelen kan beterschap geven.

Afklemming van zenuwen kan ook ontstaan doordat de wervels te dicht op elkaar zitten, zoals bij gevorderde artrose. Hierdoor zijn de openingen waar de zenuwen door moeten te smal (stenose). Dat kan pijn en gevoelloosheid geven in één of beide benen. De klachten worden erger bij staan en stappen, en verdwijnen in zithouding.

De pijn kan ook ontstaan in de gewrichten tussen het bekken en het heiligbeen. In dat geval zit de pijn vooral in de bil en wisselt soms van kant, nu eens rechts en dan weer links. In de ochtend en na lang stilzitten voelt de onderrug stijf aan. De pijn kan ook toenemen bij bewegen. Dit komt nogal eens voor bij de ziekte van Bechterew. Naast de onderrug zijn dan vaak ook andere gewrichten aangetast.

Afwijkingen van de bekkenorganen of bloedvaten

De pijn kan ook afkomstig zijn van de organen van het bekken, bijvoorbeeld bij bloedingen, abcessen en gezwellen van de prostaat bij de man en van de baarmoeder bij de vrouw. Ook een normale zwangerschap kan pijn in bil en heup veroorzaken.

Bij vernauwing of verstopping van de grote slagaders in het bekken treedt pijn op tijdens het stappen (claudicatio), die bij stilstaan verdwijnt. Hoe korter de afstand die je kunt stappen zonder pijn, hoe ernstiger de vernauwing.

Hoe stelt je arts de aandoening vast?

Je arts start steeds met een uitgebreide bevraging en een onderzoek van heupgewricht en wervelzuil. Bij artrose en artritis is er een typisch patroon van bewegingsbeperking, anders dan bij slijmbeursontsteking. Naast beweeglijkheid test hij ook kracht, gevoeligheid en reflexen. Verstopping van de slagaders kan hij vaststellen wanneer de bloedvaten in lies, kniekuil, enkel en voetrug moeilijk voelbaar zijn. Afhankelijk van je klachtenpatroon en van eventuele andere klachten of aandoeningen overweegt hij welk beleid bij jou verder wordt gevolgd.

Bij twijfel stuurt hij je door voor aanvullend radiologisch onderzoek (bijvoorbeeld een CT-scan). Denkt hij eerder aan een onderliggende reumatische aandoening, dan kan hij een bloedonderzoek aanvragen en is een verwijzing naar een reumatoloog noodzakelijk. Is er een vermoeden dat de oorzaak in het bekken ligt, zal hij je doorverwijzen naar een specialist.

Wat kun je zelf doen?

Bij een ontsteking van het heupgewricht moet het gewricht ontlast worden. Dat staat echter niet altijd gelijk aan niet bewegen. Zit de oorzaak in de onderrug, dan is gedoseerd bewegen zelfs aanbevolen. In beide gevallen is overgewicht nadelig. Probeer dus steeds je gewicht onder controle te houden en zo nodig af te vallen.

Wat kan je arts doen?

Bij gewrichtsontsteking zal je arts rust en eventueel een ontstekingsremmer (bijvoorbeeld ibuprofen) voorschrijven. Hij zal een reumatische ziekte uitsluiten, want die vereist soms een onderhoudsbehandeling.

Een slijmbeursontsteking reageert meestal niet goed op ontstekingsremmers. Een of meerdere inspuitingen met cortisone in de slijmbeurs kunnen helpen.

Bij rugproblemen ligt de nadruk meer op bewegen, oefenen, correcte houding en zo nodig pijnstilling. Pijnstilling wordt steeds trapsgewijs opgebouwd: eerst paracetamol, en dan pas meer verdovende pijnstillers.

Voor spierletsels zoals verrekkingen en scheuren kun je, na verwijzing door je huisarts, naar een kinesitherapeut. Ook bij het piriformis syndroom is een oefenprogramma, met stretching van de piriformis spier, de basis van de behandeling.

Oorzaken in het bekken vragen dikwijls een chirurgische ingreep. Verstopte slagaders kunnen worden opengemaakt door plaatsing van een stent of een nieuw tussenstuk.