Lagerugpijn en beenpijn

Wat is het?

De term lagerugpijn omvat alle aandoeningen die gekenmerkt worden door pijn ter hoogte van de onderrug. Er worden verschillende termen voor gebruikt, zoals lumbago of lumbalgie, in de volksmond bekend als 'spit' of 'verschot'. Allemaal hebben ze dezelfde betekenis, namelijk pijn in de onderrug die al dan niet gepaard gaat met verminderd functioneren, bijv. door stijfheid of spierkrampen.
Onder beenpijn verstaan we pijn in een deel van het been, al dan niet gepaard met verandering van de kracht en/of de gevoeligheid, veroorzaakt door een afwijking ter hoogte van de onderrug. Als een zenuw beschadigd raakt, kan er neuropatische pijn ontstaan. Deze pijn wordt gekenmerkt door een continu branderig gevoel, waarbij vreemde gewaarwordingen kunnen optreden, zoals steekjes en allodynie, een verschijnsel waarbij een ogenschijnlijk onschuldig iets, zoals een aanraking, pijn kan veroorzaken. 

De onderliggende oorzaak is meestal niet ernstig. Bijna altijd gaat het om een mechanische afwijking ter hoogte van de lendenwervelzuil, en niet om een aandoening. De wervelzuil bestaat uit de wervels met hun steunapparaat en het zenuwweefsel. Tussen de wervels zitten tussenwervelschijven. Zo’n schijf bestaat uit een sterke kraakbeenring met een gelatineachtige stof in het centrum. Omdat deze schijf niet samendrukbaar is, is ze zeer goed bestand tegen zware belasting. Ze zorgt er ook voor dat de zenuwwortels, die aftakken van het ruggenmerg, niet afgeklemd raken. Soms kan de ring zijn stevigheid verliezen en tussen de wervels uitpuilen: dit noemen we een bulging. Als de ring door de inwerkende krachten scheurt, wordt de gelatineachtige stof naar buiten geperst en spreken we van een hernia. Als hierdoor druk op de ruggenmergvliezen ontstaat, dan heb je rugpijn (lumbago). Bij druk op de zenuwwortel daarentegen straalt de pijn uit naar je been (ischias). Je kan ook beide pijnen tegelijk ervaren. Het gevolg van dit gebeuren is dat de wervels dichter op elkaar komen te zitten, en dat er kalk wordt afgezet aan de randen. Dit gevolg, dat we spondylose noemen, heeft op zijn beurt een invloed op de banden die de wervels verbinden en op de gewrichtjes tussen de wervels onderling (facetgewrichten). Ook hier treedt verduring en kalkafzetting op, wat we spondylartrose noemen. In het eindstadium worden het ruggenmergkanaal en de openingen voor de doorgang van de zenuwwortels te smal en ontstaat er een permanente afklemming van zenuwweefsel. Dit verschijnsel heet stenose. Het is dus een proces van veroudering en beschadiging dat zich geleidelijk ontwikkelt. Daarom komen hernia’s eerder voor bij jongere mensen, artrose op middelbare leeftijd en stenose bij ouderen. Merk op dat artrose van de wervelzuil op zich een pijnloze aandoening is. Het is de druk op het zenuwweefsel die de pijn veroorzaakt, en de zenuwuiteinden die de pijn geleiden bevinden zich in het ruggenmergvlies en in de uitlopers ervan rond de zenuwwortels.

Slechts in een klein deel van de gevallen betreft het een ernstige aandoening, zoals een ingezakte wervel, een infectie, een lokaal gezwel of een uitzaaiing van een gezwel elders in het lichaam. Meestal vermindert of verdwijnt de pijn spontaan na verloop van tijd.

• Als de pijn minder dan 6 weken aanwezig is, spreken we van acute lagerugpijn.
• Als de pijn 6 tot 12 weken blijft bestaan, dan gaat het om subacute lagerugpijn.
• Als de pijn langer dan 12 weken aanhoudt, dan betreft het chronische lagerugpijn.

Bij lagerugpijn treden na het verminderen of verdwijnen van een pijnperiode vaak een of meerdere nieuwe pijnperiodes op, soms pas jaren later.

Hoe vaak komt het voor?

Lagerugpijn komt zeer vaak voor. Bijna 80% van de mensen heeft ooit in zijn leven last van lagerugpijn die ernstig genoeg is om zijn normale werkzaamheden te beletten of te bemoeilijken.
Van alle werkende vrouwen raadpleegt 4 tot 6% een huisarts met lagerugpijn. Bij de mannen betreft dit 5 tot 7%.
Van alle volwassenen heeft 15 tot 20% het laatste jaar lagerugpijn gehad. In zijn/haar leven ervaart 50 tot 80% van de volwassenen minstens één episode van lagerugpijn. Op een bepaald moment in de tijd lijdt ongeveer 15% van de volwassenen aan lagerugpijn.

Hoe kun je het herkennen?

• Banale lagerugpijn door overbelasting verdwijnt op korte termijn met rust. Je bent dan hooguit een paar dagen wat stijf.
• Bij een hernia daarentegen doen langdurige houdingen de klachten toenemen. De pijn wordt dus erger bij lang zitten, staan of liggen, en vermindert met bewegen. Een typische hernialijder kan ’s ochtends nauwelijks zijn bed uit, maar eenmaal in beweging gaat het beter. Voorover buigen is meestal de meest pijnlijke beweging. Ook druk doet de pijn toenemen. Dit gebeurt bijv. bij hoesten, niezen of persen op het toilet.
• Bij ischias (uitstralende pijn van de onderrug naar het been) is een zenuwwortel ingeklemd. De gevoelszenuwen kunnen dan klachten uitlokken, zoals pijn, tintelingen en doofheid in een deel van één been. Als de zenuwen die instaan voor de bediening van de spieren zijn aangetast, dan heb je krachtsverlies. Als dit zo erg is dat een spiergroep niet meer werkt, spreken we van uitval. Bij het stappen heb je dan bijv. een 'dropvoet' of hangvoet: je kunt de voet niet voldoende optillen en afrollen (de voet pletst met een klap op de grond). Je kunt ook niet goed meer op je tenen staan. Ook de zenuwen die de blaas bedienen kunnen uitvallen, waardoor je plots niet meer kunt plassen. Met uitval kun je best niet blijven lopen, omdat het vaak ernstig is en soms zelfs een dringende chirurgische ingreep vereist. De hernia zelf verdwijnt meestal spontaan. Het materiaal dat uit de tussenwervelschijf puilt, wordt opgeslorpt, waardoor de druk wordt opgeheven. De duur van dit proces varieert van een paar dagen tot een jaar, afhankelijk van de grootte van de hernia.
• Bij artrose van de gewrichten tussen de wervels (facetgewrichten) is de pijn over het algemeen zeer lokaal, namelijk juist op de plaats waar het gewrichtje zit. Je kan dan bijna op de millimeter juist aanwijzen waar de pijn zit. Dit is steeds in de onderrug en nooit in het been.
• Bij stenose ten slotte zijn de rugpijn en de beenklachten bijna continu aanwezig. De pijn neemt toe met staan en stappen en verdwijnt soms bij zitten. Dikwijls zijn er klachten in beide benen.

Hoe stelt je arts de aandoening vast?

Lagerugpijn en beenpijn zijn eerder klachten dan diagnoses. Ze kunnen door een brede waaier aan aandoeningen veroorzaakt worden. Het is niet gemakkelijk om met een eenvoudig lichamelijk onderzoek de juiste diagnose te stellen. Bovendien genezen veel gevallen van lagerugpijn spontaan. Daarom zullen artsen vooral proberen om ernstige diagnoses uit te sluiten, zoals kanker, wervelbreuken e.d. Hiervoor letten ze op zogenaamde alarmsignalen, zoals snel toenemende pijn, pijn die uitbreidt, verlammingen die uitbreiden, hoge koorts, urine- en stoelgangverlies, …
Uit de ondervraging over de precieze aard van je klachten zal je arts dikwijls al een goed idee hebben in welke richting hij moet zoeken.

Het lichamelijk onderzoek van de onderrug omvat een controle van de beweeglijkheid, de zenuwfunctie en afwijkingen ter hoogte van het ruggenmerg.

• Als de beweeglijkheid in alle richtingen evenveel verminderd is en pijnloos kan worden uitgevoerd, is er waarschijnlijk vooral sprake van artrose.
  Is er een pijnlijke bewegingsbeperking in één of een paar richtingen en niet in andere, dan is dit eerder een aanwijzing voor een letsel van de tussenwervelschijf.
  Als er bij vooroverbuigen een afwijking is naar links of naar rechts, is er bijna zeker een hernia aanwezig.
• Om uitval van de zenuwen op te sporen, test de arts de zenuwfunctie. Door verschillende spiergroepen te laten opspannen, krijgt hij een idee over de kracht.
  De gevoeligheid kan de arts testen door simpelweg over de huid te strijken, of door deze zachtjes af te tasten met de punt van een naald.
  Hij controleert ook de kniepees- en hielpeesreflex.
• Het ruggenmerg test de arts met de voetzoolreflex. Is deze abnormaal, dan is er waarschijnlijk een ruggenmergletsel. Dit is altijd ernstig.

Een bloedonderzoek is meestal niet nodig. Enkel bij koorts of als er aanwijzingen zijn voor een ernstige aandoening, zal de arts tekenen van infectie of ontsteking opsporen in het bloed en een basisurineonderzoek laten uitvoeren.

Radiologische onderzoeken

• Een radiologisch onderzoek is niet altijd noodzakelijk bij lagerugpijn. Bij een radiologisch onderzoek van de onderrug bij 100 40-plussers zonder rugklachten, zal bij 40% afwijkingen worden gevonden. Dit betekent dat er weinig verband bestaat tussen wat zichtbaar is op de foto’s en de klachten.
• Een gewone röntgenfoto (Rx) van het onderste deel van de wervelzuil in staande positie kan nuttig zijn om een verschuiving van de onderste wervels ten opzichte van elkaar op te sporen. Ook een wervelbreuk kan zo worden aangetoond.
• Een scan van de onderrug (CT- of MR-scan) dient om de gevallen te selecteren die in aanmerking komen voor een operatieve ingreep.
• Een elektromyografisch onderzoek (EMG) meet de elektrische activiteit over het verloop van een zenuw. Hierbij worden twee of meer naalden ingebracht en wordt de snelheid waarmee de zenuw de elektrische prikkels overbrengt gemeten. Bij druk op een zenuwwortel is deze verstoord. Met dit onderzoek kan de uitgebreidheid en de impact van druk op een zenuwwortel gemeten worden. Afwijkingen kunnen slechts 6 weken na het begin van de klachten vastgesteld worden.

In volgende gevallen word je doorverwezen naar een specialist voor dringend onderzoek en een operatieve ingreep:

• als je een dropvoet (hangvoet) hebt;
• als je niet meer kunt plassen;
• als de pijn niet onder controle te krijgen is.

Je arts kan verder onderzoek verrichten om andere ernstige aandoeningen uit te sluiten die de lagerugpijnklachten kunnen veroorzaken, zoals kanker of uitzaaiingen van kanker in het bot, een infectie van de tussenwervelschijf, een wervelbreuk, een wervelverschuiving, een abnormale uitzetting van de grote buikslagader, …

Wat kun je zelf doen?

Bij gewone lagerugpijn kun je ervan uitgaan dat de pijn vrijwel steeds spontaan weer verdwijnt. Als je gevoelig bent voor lagerugpijn, kun je herhaaldelijke episodes verwachten.
Probeer in beweging te blijven (bijv. wandelen) en de dagelijkse werkzaamheden verder te zetten binnen de pijngrens.

Actieve oefentherapie van de rug is niet aanbevolen in de vroege stadia, maar is noodzakelijk voor het herstel en behoud van de beweeglijkheid en kracht van de romp- en beenspieren, en voor de algemene conditie en het uithoudingsvermogen in een later stadium. Dit is vooral belangrijk als de rugklachten langer dan 6 weken duren. Mensen met lagerugpijn zijn dikwijls geneigd om alle activiteit te vermijden om geen pijn te hebben. Daardoor gaat hun algemene conditie achteruit en verzwakken hun spieren en gewrichten, wat kan leiden tot een vorm van blijvende invaliditeit. Met behulp van een oefenprogramma onder begeleiding van bijv. een kinesist(e) kun je houdingen en manieren aanleren om het ontstaan of heropflakkeren van lagerugpijn en beenpijn te beperken. Zo leer je samen met anderen reeksen oefeningen die je later thuis verder kunt uitvoeren. Je zal op die manier inzien dat bewegen juist goed is bij dergelijke klachten.

Over manuele therapie bestaat nog discussie. Ze kan gebruikt worden in combinatie met een oefenprogramma. Door het verminderen van de pijn en het verbeteren van de functie kan manuele therapie de oefentherapie gemakkelijker laten verlopen.

Bedrust moet meestal vermeden worden, aangezien de klachten hierdoor langer aanslepen. Enkel bij hevige pijn of bij ischiasklachten (cf. supra) kan een korte periode van bedrust nuttig zijn. Bij ischias (uitstralende pijn van de onderrug naar het been) kunnen de klachten verbeteren door rust in rugligging met gebogen dijen, waardoor de druk op de zenuwwortel vermindert. Zijligging op de pijnvrije kant met intrekken van het pijnlijke been kan de pijn verminderen. Dit is ook een goede slaaphouding.

Ondersteunende banden of gordels ter hoogte van de rug zijn waarschijnlijk niet effectief bij het voorkomen van het ontstaan of herhaling van lagerugpijn.

Als je overgewicht hebt, kan de belasting en de pijn ter hoogte van de rug verminderen door te vermageren. Een gezonde evenwichtige voeding, niet roken, een beperkt gebruik van alcohol en voldoende lichaamsbeweging dragen bij tot een algemene verbetering van de conditie, wat een gunstig effect heeft op lagerugpijnklachten.

Als je last hebt van chronische lagerugpijn of herhaaldelijke opstoten, let dan op alarmsymptomen die op een ernstige aandoening kunnen wijzen:

• je ervaart zwakte, gevoelsvermindering of gevoelloosheid in de onderste ledematen;
• je kunt niet plassen of verliest ongewild stoelgang;
• de rugpijn gaat gepaard met koorts;
• de rugpijn gaat gepaard met ernstige buikpijn;
• de rugpijn vermindert niet met rusten;
• je algemene conditie verslechtert, je vermagert en bent vermoeid, en de ernst van de pijn neemt geleidelijk toe;
• je bent vroeger behandeld voor een kwaadaardige tumor.

Wat kan je arts doen?

Je arts kan geneesmiddelen voorschrijven die inwerken op de pijn:

• Pijnstillers zijn zeer nuttig, omdat ze een vervelende klacht kunnen wegnemen en je toelaten min of meer normaal te bewegen. Paracetamol alleen is waarschijnlijk niet efficiënt.
  Snel en kort- tot halflangwerkende ontstekingsremmers zoals ibuprofen en diclofenac hebben de voorkeur. Ze kunnen echter wel ernstige bijwerkingen hebben op de maag, de nieren en de hartspier.
  Bij onvoldoende resultaat kunnen zwaardere pijnstillers gebruikt worden. De combinatie van paracetamol met codeïne en tramadol geeft meestal een goede pijnstilling.
  Bij ischias en bij chronische lagerugpijn wordt soms geopteerd voor epidurale infiltraties: dit zijn inspuitingen in de onderrug, die je kan vergelijken met de inspuiting bij een pijnloze bevalling. De injecties worden toegediend in het ziekenhuis, waarna je een 4-tal uren moet blijven liggen.
  Ten slotte kan er bij chronische pijn ook gekozen worden voor pijnklevers. Ze hebben een lange werking en moeten slechts om de 3 dagen worden vervangen.
• Spierontspannende middelen (benzodiazepines) hebben geen plaats meer in de behandeling van lagerugpijn en beenpijn.
• Bij langdurige chronische lagerugpijn worden soms geneesmiddelen voorgeschreven die ook werken tegen depressie. Tricyclische antidepressiva en heropnameremmers voor serotonine en noradrenaline kunnen helpen bij zenuwpijn of neuropatische pijn.

In bepaalde specifieke gevallen zal je arts je doorverwijzen naar een specialist. Bij ernstige druk op de zenuwwortel wordt een operatie overwogen. Operatieve ingrepen voor gewone lagerugpijn zonder druk op een zenuwwortel leveren geen bewezen betere resultaten op dan de andere behandelingen. Bovendien kunnen ze belangrijke complicaties hebben.

• Bij spinale decompressie wordt de druk weggenomen op de zenuwwortel. De voornaamste indicatie is oncontroleerbare pijn, die niet reageert op behandeling, en zenuwuitval.
• 4 tot 6 weken na een operatieve ingreep voor een hernia wordt best actief en intensief bewegen opgestart: hierdoor vermindert de pijn, verbetert de globale functie van de rug en versnelt de werkhervatting, zonder dat het risico op een nieuwe ingreep toeneemt.
• Bij artrodese worden wervels aan elkaar vastgezet. Dergelijke ingreep wordt vooral uitgevoerd bij patiënten bij wie een verschuiving van een of meerdere wervels optreedt, met gevaar voor afklemming van zenuwweefsel.

Meer weten?

https://www.thuisarts.nl/pijn-onderin-rug

Bronnen

• www.ebpnet.be
• Rubin DI. Epidemiology and risk factors for spine pain. Neurol Clin 2007;25(2):353-71
• Krismer M, van Tulder M; The Low Back Pain Group of the Bone and Joint Health Strategies for Europe Project. Strategies for prevention and management of musculoskeletal conditions. Low back pain (non-specific). Best Pract Res Clin Rheumatol 2007;21(1):77-91
• Nielens H, Van Zundert J, Mairiaux P, Gailly J, Van Den Hecke N, Mazina D, et al. Chronische lage rugpijn. Good Clinical Practice (GCP) Brussel: Federaal Kenniscentrum voor de gezondheidszorg (KCE); 2006 KCE reports 48A (D/2006/10.273/63). https://kce.fgov.be/nl/publication/report/chronische-lage-rugpijn