Wat is het?
De aandoeningen die in deze richtlijn worden besproken, worden veroorzaakt door virussen. Deze ziekten komen bijna uitsluitend voor in tropische klimaten. De meeste virussen worden overgedragen door muggen, sommige door zoogdieren of tussen mensen onderling.
Virussen overgedragen door muggen
- Dengue (knokkelkoorts)
- Het denguevirus komt voor in Zuidoost-Azië, de Caraïben, Midden-Amerika, Zuid-Amerika en sporadisch in Afrika en Noord-Australië.
- Deze ziekte is momenteel in volle expansie in vele tropische gebieden.
- Dit virus wordt overgedragen door de Aedes-mug, die overdag steekt.
- Dengue veroorzaakt hevige symptomen en heeft vaak een lang aanslepend verloop.
- Chikungunya
- Het chikungunyavirus komt sporadisch voor in grote delen van Afrika, Zuidoost-Azië en India.
- Sinds begin 2014 is er een epidemie in de Caraïben en Midden-Amerika, en is de verspreiding over het Zuid-Amerikaanse continent begonnen.
- Dit virus wordt overgedragen door de overdag stekende Aedes-mug.
- Gele koorts
- Gele koorts komt enkel voor in Sub-Sahara-Afrika (90% van de gevallen) en in Zuid-Amerika.
- Dit virus wordt overgedragen door de overdag stekende Aedes aegypti-mug.
- Er is een vaccinatie beschikbaar die verplicht is in landen waar deze ziekte voorkomt.
- Japanse encefalitis
- Deze ziekte komt het meest voor in India en Zuidoost-Azië.
- Dit virus wordt verspreid door Culex-muggen die 's avonds en 's nachts actief zijn.
- In algemene termen is het risico voor reizigers naar het Verre Oosten uiterst klein (minder dan 1 per 1.000.000 reizigers die gedurende 1 maand onderweg zijn). In functie van het seizoen, de reisbestemming en reisomstandigheden kan het risico op besmetting tot 1 per 5.000 per maand bedragen.
- Zikakoorts
- Het zikavirus komt voor in verschillende landen in Azië, Afrika, Noord-, Centraal- en Zuid-Amerika.
- Dit virus wordt overgedragen door de Aedes-mug, die overdag steekt.
- Besmetting met het zikavirus is ook mogelijk door seksueel contact en van moeder op kind tijdens de zwangerschap.
- Een andere belangrijke tropische ziekte die wordt overgedragen door muggen is malaria. Deze ziekte wordt echter niet veroorzaakt door een virus, maar door een parasiet.
Virussen overgedragen tussen mensen
Hierbij gebeurt besmetting van de mens door contact met dieren (‘gastheren’ van het virus), en daarna rechtstreeks van mens op mens.
- Ebola
- Het ebolavirus komt vooral voor in Afrika.
- Gastheren van dit virus zijn wilde dieren, zoals vleermuizen of apen.
- Van mens op mens wordt dit virus niet via de lucht overgedragen, maar wel via speeksel, bloed, urine, stoelgang, braaksel, zweet en seksueel contact.
- Mensen die geen koorts of symptomen hebben, zijn niet besmettelijk.
Hoe vaak komt het voor?
- Dengue (knokkelkoorts)
- Het aantal personen met dengue neemt wereldwijd toe als gevolg van bevolkingsgroei en verstedelijking. 45% van de wereldbevolking leeft in gebieden waar dengue vaak voorkomt.
- Jaarlijks zijn er zo’n 100 miljoen gevallen van dengue.
- Het aantal personen dat eraan overlijdt is minder dan 1%.
- Chikungunya
- Verschillende gevallen van chikungunya worden jaarlijks vastgesteld bij reizigers in vele Europese landen.
- Slechts zelden wordt er melding gemaakt van een overlijden door chikungunya. Dit gebeurt voornamelijk bij hoogbejaarden.
- Gele koorts
- Het aantal gevallen van gele koorts ligt wereldwijd waarschijnlijk rond de 200.000 per jaar. In België werd het laatste geval van gele koorts geregistreerd in 2002.
- Het sterftecijfer van de ziekte bedraagt ongeveer 5%, en 20-50% wanneer er geelzucht optreedt.
- Japanse encefalitis
- Infecties vinden vooral plaats tussen mei en oktober, in landelijke streken en in uitdijende sloppenwijken.
- Jaarlijks zijn er wereldwijd zo’n 68.000 besmettingen.
- Bij personen die tekenen hebben van hersenontsteking is de kans op sterfte 30%. In 30% van de gevallen zijn er restletsels.
- Zikakoorts
- In Latijns-Amerika vond in 2015 en 2016 een zeer grote uitbraak van zikakoorts plaats. In 2019 is deze grote uitbraak vrijwel over, waarmee het risico om besmet te worden met het zikavirus sterk is afgenomen.
- Ongeveer 6% van de kinderen van moeders die tijdens de zwangerschap besmet waren met het zikavirus, ontwikkelen aangeboren afwijkingen.
- Het sterftecijfer ligt erg laag.
- Ebola
- In 2014 was er een grote ebola-uitbraak die zich verspreidde over verschillende landen in West-Afrika. Er waren tienduizenden gevallen en er was actieve internationale inspanning nodig om de situatie onder controle te krijgen. Sommige sporadische gevallen verspreidden zich ook naar westerse landen.
- Ongeveer 50% van de besmette personen overlijdt aan ebola.
Hoe kun je het herkennen?
- Dengue (knokkelkoorts)
- Typisch voor deze infectie is een zeer plots begin met koorts, hevige hoofd- en gewrichtspijn, pijn achter de ogen en spierpijn. Soms is er ook een droge hoest.
- Symptomen ontstaan 4 tot 10 dagen na de besmetting. Vaak verdwijnt de koorts na 3 tot 4 dagen, maar treedt ze enkele dagen later opnieuw op, samen met een vlekkerige huiduitslag.
- De symptomen verdwijnen binnen de 2 weken, maar er kan een wekenlange periode van moeizaam herstel volgen, met klachten als vermoeidheid, depressie en spierpijnen.
- In uiterst zeldzame gevallen is er een levensbedreigende vorm met hevige buikpijn, braken en bloedingen.
- Chikungunya
- Chikungunya begint typisch 3 tot 7 dagen na de besmetting zeer plots met hoge koorts, griepachtige symptomen en hevige gewrichtspijnen in enkels, polsen en/of vingers. Lopen kan hierdoor moeilijk zijn. Verder zijn er soms zwellingen van de handen en/of voeten, hoofdpijn, huiduitslag of lichte bloedingen (tandvlees).
- Meestal verdwijnen de symptomen na een week, maar bij een aantal personen kunnen de gewrichtspijnen nog weken of maanden aanhouden.
- Gele koorts
- In veel gevallen verloopt gele koorts zeer mild: soms merk je niet dat je ziek bent of lijkt de ziekte op een lichte griep.
- Soms zijn er ernstigere symptomen zoals geelzucht en bloedingen (o.a. spontane blauwe plekken).
- De symptomen treden 3 à 6 dagen na besmetting op.
- Japanse encefalitis
- De symptomen kunnen variëren van een griepachtig beeld met hoofdpijn tot een ernstige hersenvliesontsteking (meningitis) of hersenontsteking (encefalitis).
- Japanse encefalitis wordt gekenmerkt door een vermindering van het bewustzijn, verlammingsverschijnselen tot zelfs coma.
- Zikakoorts
- De symptomen van een infectie met het zikavirus zijn mild; soms wordt de ziekte niet opgemerkt.
- Vaak treedt een jeukende huiduitslag op. Soms is er ook sprake van koorts, gewrichtspijn, oogontsteking, hoofdpijn en vermoeidheid.
- De symptomen houden enkele dagen tot een week aan. Vaak wordt er geen arts geraadpleegd.
- In zeldzame gevallen zijn er neurologische complicaties, zoals het syndroom van Guillain-Barré.
- Het zikavirus is vooral gevaarlijk voor de ongeboren foetus van een besmette moeder. Een infectie met het zikavirus kan een miskraam of aangeboren afwijkingen veroorzaken, zoals een te kleine schedel, zicht- of gehoorstoornissen, groeiachterstand, mentale achterstand of epilepsie.
- Ebola
Hoe stelt je arts de aandoening vast?
Je arts zal een van deze infecties vermoeden bij koorts of andere symptomen na een reis in besmet gebied. De diagnose is enkel mogelijk aan de hand van een specifieke bloedtest die afweerstoffen opspoort tegen de virussen in kwestie.
Wat kun je zelf doen?
Als je na een reis in een tropisch gebied ziek wordt, contacteer je best je arts. Verder is het aangeraden de volgende maatregelen toe te passen om besmetting te voorkomen:
Vaccinatie
Er bestaan vaccins tegen gele koorts en Japanse encefalitis.
- Gele koorts
- Het vaccin tegen gele koorts is verplicht in sommige landen. Veel landen vereisen ook een herhalingsvaccinatie om de 10 jaar.
- Het gele koorts-vaccin kan enkel toegediend worden in een erkend provinciaal gezondheidscentrum of in het Instituut voor Tropische Geneeskunde in Antwerpen.
- Het vaccin bevat levende, verzwakte virussen en mag niet worden toegediend aan zwangere vrouwen of aan personen met een verzwakt immuunsysteem. Ook bij kinderen onder de 9 maanden en personen ouder dan 60 jaar is extra voorzichtigheid geboden.
- Japanse encefalitis
- Vaccinatie tegen Japanse encefalitis wordt niet aan alle toeristen aangeraden.
- Het vaccin is vooral nuttig voor reizigers of werknemers die minstens 3-4 weken op het platteland in gebieden met een verhoogd risico doorbrengen tussen mei en oktober.
Los van bovenstaande vaccinaties worden er nog andere inentingen sterk aanbevolen als je op reis vertrekt:
- Je vaccinatiestatus voor tetanus en difterie is best in orde.
- Voor veel landen wordt het vaccin tegen hepatitis A aangeraden.
Bekijk op de website van het Instituut voor Tropische Geneeskunde (ITG) welke vaccinaties specifiek voor jouw reisbestemming zijn aanbevolen, of contacteer je arts om dit samen te bespreken.
Bescherming tegen muggen
Sommige muggen steken vooral overdag, andere ’s avonds en ’s nachts. Belangrijke tips om muggensteken te vermijden zijn:
- Draag lange kleding die armen, benen en voeten bedekt.
- Smeer alle niet-bedekte lichaamsdelen in met een insectenwerend middel. Gebruik best middelen die DEET met een concentratie van 30 tot 50% bevatten.
- Zwangere vrouwen en kinderen gebruiken best een concentratie van 20 tot 30%.
- Breng het middel gemiddeld om de 4 tot 6 uur aan.
- Vermijd contact met de slijmvliezen (ogen, mond), wondjes of eczeem.
- Als je ook zonnecrème gebruikt, breng dan eerst de zonnecrème aan en daarna DEET. Gebruik een zonnecrème met een hogere beschermingsfactor (30 of meer), want DEET vermindert de werkzaamheid van zonnecrème.
- Draag eventueel met insecticide (permethrine) geïmpregneerde kleding.
- Slaap onder een muskietennet dat met insecticide (permethrine of deltamethrine) geïmpregneerd is. Deze kun je zo in de winkel kopen.
- Zorg voor een muggenvrije kamer, o.a. door muggengaas voor vensters en verluchtingsgaten te plaatsen.
Bescherming tegen het zikavirus
- Aan zwangere vrouwen wordt aangeraden niet te reizen naar gebieden waar het zikavirus zich actief verspreidt. Dat zijn de landen die op deze kaart in het rood gekleurd zijn.
- Als je naar landen reist waar het zikavirus voorkomt (paarse gebieden), zorg dan voor muggenbescherming overdag en gebruik condooms. Bespreek eerst het risico met je arts.
- Vrouwen die terugkeren uit epidemische gebieden of herstellen van een zikavirusinfectie, moeten een mogelijke geplande zwangerschap met 8 weken uitstellen.
- Mannen die terugkeren uit epidemische gebieden moeten:
- afzien van onbeschermd seksueel contact gedurende 8 weken als ze geen symptomen hebben gehad die wijzen op een zikavirusinfectie;
- afzien van onbeschermd seksueel contact gedurende 6 maanden als ze de ziekte hebben doorgemaakt.
Wat kan je arts doen?
Er bestaan geen behandelingen tegen deze virusinfecties. Meestal genezen ze vanzelf.
- In geval van dengue (knokkelkoorts) wordt het gebruik van aspirine of ontstekingsremmers zoals ibuprofen afgeraden. Gebruik dan best paracetamol.
- Ernstige complicaties zoals spontane bloedingen vereisen een ziekenhuisopname.
- Mensen met virale ziekten die besmettelijk zijn voor anderen worden streng geïsoleerd.
Meer weten?
https://www.itg.be/N/reisgeneeskunde