Wat is het?
Het gaat over een groep door virussen veroorzaakte ziekten die bijna uitsluitend voorkomen in warme streken. Een virus is een besmettelijk deeltje met erfelijk materiaal omsloten door een omhulsel van eiwitten. Typisch voor virussen is dat ze zich alleen kunnen voortplanten binnenin een cel. Ze gebruiken het erfelijk materiaal uit die cel om zich te vermenigvuldigen. Dit betekent dus dat ze buiten de cel niet kunnen overleven.
Gele koorts, dengue (‘knokkelkoorts’), Japanse encefalitis en chikungunya worden overgedragen door steken van muggen. Bij de groep van de zogenaamde hemorragische koortsen (gekenmerkt door bloedingen) heeft het virus een gastheer. Voor Lassa-koorts en Marburg zijn dat ratten, apen en huisdieren. Het Krim-Congovirus leeft ook in huisdieren, maar wordt via een tekenbeet overgedragen. Ebola wordt verspreid door vleermuizen. Besmetting van de mens gebeurt door contact met deze gastheren, en daarna rechtstreeks van mens op mens via speeksel, bloed, urine en stoelgang.
Hoe vaak komt het voor?
Gele koorts komt enkel voor in Afrika rond de evenaar (in 90% van de gevallen) en in Zuid-Amerika in het Amazone-gebied, maar niet in Azië. Soms breken grote epidemieën uit die duizenden mensen treffen. Het sterftecijfer bedraagt ongeveer 5%. Bij aantasting van de lever kan dit oplopen tot 50%.
Dengue komt wereldwijd alsmaar meer voor in subtropische en tropische gebieden omwille van de bevolkingsgroei en de verstedelijking. Men schat dat 45% van de wereldbevolking in risicogebied leeft. Er zijn tussen de 50 en de 100 miljoen gevallen per jaar, waarvan 25 000 eraan overlijden.
Japanse encefalitis is beperkt tot Azië, van India tot Zuid-Korea. Er zijn 3 tot 5 gevallen per 100 000 inwoners per jaar, met een sterfterisico van 30 tot 40%.
De hemorragische koortsen (ziektebeelden gekenmerkt door koorts en ernstige bloedingen) zijn in principe beperkt tot delen van Afrika. In 2014 is er een uitbraak geweest van ebola in West-Afrika. Dat ging gepaard met hoge sterftepercentages. In datzelfde jaar waren er ook gevallen van ebolain de Verenigde Staten en Europa, die in de media erg veel aandacht hebben gekregen.
Er zijn gevallen van Marburg geweest in Europa en de Verenigde Staten door import van besmette apen.
Het Krim-Congovirus is wijdverspreid in Oost-Europa, Midden- en West-Azië, en Afrika.
Chikungunya ten slotte vindt men voornamelijk terug in Oost-Afrika, Noordoost-Azië en het Indisch schiereiland. In 2007 raakten in Italië 300 mensen besmet met chikungunya na contact met een uit India teruggekomen reiziger.
Hoe kun je het herkennen?
Gele koorts geeft zeer uiteenlopende klachten, van milde koorts tot ernstige ziekte met hevige hoofdpijn en spierpijn. Soms treden spontane bloedingen op. Die merk je aan de verspreide blauwe plekken op de huid. De bloedingen kunnen ook inwendig zijn. De lever en nierwerking kunnen gestoord zijn. Dat merk je als het wit van de ogen en de huid geel (geelzucht of icterus) is; de urine wordt donkerbruin en de stoelgang bleek.
Denguekoorts uit zich door koortsopstoten, met koortsvrije perioden ertussen. Je hebt last van hoofdpijn, pijn achter de ogen, ernstige spier- en gewrichtspijn, misselijkheid, ademhalingsproblemen, vergrote lymfeklieren (vooral in hals, oksels en liezen), rood worden in het gelaat en de hals vooraan. Meestal geneest de ziekte binnen de twee weken. Daarna volgt een periode van vermoeidheid en depressieve stemming. Er bestaat een zeer ernstige vorm van denguekoorts met spontane huid- en inwendige bloedingen en shock.
Japanse encefalitis verloopt vrijwel symptoomloos. Soms presenteert het zich als een lichte griep met koorts en hoofdpijn. Slechts 1 op 50 tot 1 op 1000 besmette personen wordt echt ziek. In erge gevallen gaat de besmetting gepaard met hersenontsteking (encefalitis). Die wordt gekenmerkt door vermindering van het bewustzijn, verlammingsverschijnselen tot zelfs coma. Een op 4 sterft eraan. Van de personen die Japanse encefalitis overleven, heeft 30% nadien te kampen met neurologische of psychiatrische restverschijnselen.
De verschillende vormen van hemorragische koorts, zoals ebola, worden gekenmerkt door koorts gecombineerd met een onverklaarde neiging tot bloeden, zowel in de huid als inwendig.
Chikungunyakoorts begint als een zware griep met hoge koorts, spierpijn en hoofdpijn. Typisch zijn de ernstige gewrichtsklachten die soms maanden tot jaren kunnen aanslepen. Ook huiduitslag, duizeligheid en vermoeidheid komt voor. Een kwart van de getroffenen heeft huid- en andere bloedingen. Zeldzaam zijn ademhalingsproblemen, hartfalen en tekenen van hersen- of hersenvliesontsteking.
Hoe stelt je arts de aandoening vast?
Je arts zal een van deze infecties vermoeden bij onverklaarde koorts na een reis in besmet gebied. De diagnose is enkel mogelijk aan de hand van een specifieke bloedtest die afweerstoffen opspoort tegen de virussen in kwestie.
Wat kun je zelf doen?
Het allerbelangrijkste is uiteraard de besmetting voorkomen. Hoe avontuurlijker je reist, hoe groter de kans dat je met een van deze ziekten in contact komt.
Tegen gele koorts kun je je laten inenten. Dit is zelfs verplicht voor een aantal landen. De vaccinatie bestaat uit een enkele inenting en gebeurt in een erkend provinciaal gezondheidscentrum of in het Instituut voor Tropische Geneeskunde in Antwerpen. Een lijst met landen waar het vaccin verplicht is en van adressen van vaccinatiecentra kun je vinden op de website www.itg.be onder de rubriek reisgeneeskunde. Volgens de meest recente gegevens biedt het vaccin levenslange bescherming. Toch zijn er heel wat landen die een inenting eisen om de 10 jaar. Daarom gebeurt het nu om de 10 jaar.
Ook tegen Japanse encefalitis bestaat een vaccin. Voor gewone toeristen wordt het niet aangeraden, wel voor personen die langer dan een maand op het platteland rondtrekken, en voor mensen die in besmet gebied gaan wonen en werken.
Een tweede belangrijke maatregel is het voorkomen van muggenbeten. Muggen komen meer voor op het platteland dan in de steden. Ze steken ook meer na valavond. Draag 's avonds dus best een hemd met mouwen en een lange broek of rok. Smeer alle onbedekte lichaamsdelen in met een goede muggenmelk op basis van DEET. Houd er wel rekening mee dat muggenmelk geen volledige dag beschermt. Om de 4 tot 6 uur insmeren is nodig. Gebruik tijdens het slapen een muskietennet behandeld met permethrine of deltamethrine. Je kunt die zo in de handel vinden. Deze maatregelen voorkomen tot 80% van de insectenbeten!
Ten slotte is het belangrijk om in besmette gebieden contact met dieren en met zieken te vermijden. Als je na een reis in besmet gebied ziek wordt, raadpleeg dan zo snel mogelijk je arts.
Wat kan je arts doen?
Er bestaan geen afdoende behandelingen tegen deze virusinfecties. Meestal genezen ze vanzelf. Het gebruik van aspirine of ontstekingsremmers zoals ibuprofen wordt afgeraden. Tegen de koorts wordt enkel paracetamol voorgeschreven. Bij ernstige vormen van chikungungya geeft men soms een cortisonekuur. Ernstige complicaties zoals spontane bloedingen vereisen ziekenhuisopname. Mensen met hemorragische koorts worden streng geïsoleerd.
Meer weten?
Bronnen