Bevolkingsonderzoek redt levens, maar de cijfers vragen nuance

Waar komt dit nieuws vandaan?

Volgens recente berichten in de Nederlandse media redden bevolkingsonderzoeken naar borst-, darm- en baarmoederhalskanker elk jaar duizenden levens en besparen ze de samenleving honderden miljoenen euro’s (1). Die uitspraken zijn gebaseerd op een studie van het Erasmus MC van Rotterdam, uitgevoerd in opdracht van het Nederlandse RIVM (Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu) (2, 3).

Bevolkingsonderzoek of kankerscreening betekent dat een arts nagaat of je (een risico op) een aandoening hebt, zonder dat je klachten vertoont.
Een lezer van Gezondheid en Wetenschap stelde daar enkele kritische vragen bij:

• Worden er echt ‘duizenden levens’ gered?
• Bevolkingsonderzoek kost ook veel geld. Is het wel echt kostenbesparend dan?
• Zijn commerciële gezondheidschecks, zoals Prescan, een goed alternatief?
• Is een gezonde levensstijl niet belangrijker om ziekte te voorkomen?

Bron

• (1) Bevolkingsonderzoeken naar kanker redden jaarlijks duizenden mensen en besparen veel geld. RTL Nieuws. 8 juli 2025.
• (2) RIVM (Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu). Kosteneffectiviteitsanalyse Bevolkingsonderzoeken naar kanker. Maart 2025.
• (3) Erasmus MC, afdeling Maatschappelijke Gezondheidszorg. Kosteneffectiviteit van de bevolkingsonderzoeken baarmoederhalskanker, darmkanker en borstkanker. Juni 2025.

Hoe moet je dit nieuws interpreteren?

Worden er echt ‘duizenden levens’ gered?

Bevolkingsonderzoeken naar borst-, darm- of baarmoederhalskanker kunnen levens redden, vooral doordat kanker in een vroeger stadium wordt opgespoord. Alle drie de bevolkingsonderzoeken helpen om te voorkomen dat mensen aan kanker sterven en zorgen ervoor dat mensen extra gezonde levensjaren winnen (3).

Toch is de uitspraak ‘screening redt duizenden levens’ wat te kort door de bocht. Onafhankelijke onderzoeken tonen aan dat screening vaak geen invloed heeft op de totale levensduur. Een kanker vroeger opsporen betekent dus niet altijd dat iemand ook langer leeft. Soms wordt een ziekte gevonden die geen problemen zou geven, of overlijdt iemand later alsnog aan iets anders (4, 5).

Is bevolkingsonderzoek echt kostenbesparend?

Bevolkingsonderzoek kost geld, maar sommige programma’s blijken op termijn wel degelijk geld uit te sparen.

• Dat geldt vooral voor darmkankerscreening en voor baarmoederhalskanker bij niet-gevaccineerde vrouwen.
• Door kanker of voorstadia op tijd te ontdekken, zijn behandelingen vaak minder intensief en goedkoper (3).

Bij borstkanker is het plaatje ingewikkelder: als we meer gevallen opsporen, leidt dat ook tot meer behandelingen en soms overdiagnose. In dat geval wordt een tumor gevonden die misschien nooit kwaad had gekund. Toch wordt borstkankerscreening over het algemeen als kosteneffectief beschouwd. Dat betekent dat de gezondheidswinst het geld waard is (3, 6).

Zijn commerciële gezondheidschecks, zoals Prescan, een goed alternatief?

Commerciële ‘total body scans’ lijken aantrekkelijk, maar zijn zelden gebaseerd op wetenschappelijk bewijs. Zulke checks zoeken vaak naar van alles tegelijk bij mensen zonder klachten. Dat vergroot de kans op:

• vals alarm (iets lijkt verdacht maar is het niet);
• onnodige onderzoeken en behandelingen;
• zelfs angst of schade (7).

Bevolkingsonderzoek daarentegen is gericht op één aandoening bij een welbepaalde doelgroep. De tests zijn wetenschappelijk onderbouwd, de kwaliteit wordt opgevolgd en de voordelen zijn afgewogen tegen de nadelen (8). Zorgverleners raden commerciële checks dan ook niet aan (6, 7, 9).

Is een gezonde levensstijl niet belangrijker om ziekte te voorkomen?

Een gezonde levensstijl bestaat bijvoorbeeld uit:

• gezond eten,
• voldoende bewegen;
• niet roken.

Een gezonde levensstijl verlaagt het risico op kanker en andere aandoeningen aanzienlijk. Sommige studies tonen aan dat een verandering van levensstijl meer levens kan redden en meer kosten bespaart dan screening alleen (10, 11). Dat komt minder in de media dan onderzoekscijfers, waardoor we er vaak minder aandacht aan geven.

Conclusie

Bevolkingsonderzoek kan levens redden, vooral door kanker vroeg op te sporen. Maar ‘duizenden levens’ is wat overdreven, want het verlengt niet altijd iemands leven. Daarnaast wordt er soms iets gevonden dat geen kwaad zou doen. Je krijgt dan een zware behandeling die eigenlijk niet nodig was. Bevolkingsonderzoek bespaart wel degelijk geld, vooral bij darm- en baarmoederhalskanker. Commerciële checks daarentegen zijn afgeraden. Een gezonde levensstijl blijft nog steeds de beste manier om het risico op kanker te verminderen, maar bevolkingsonderzoek is een waardevolle aanvulling.

Referenties

• (4) Piessens V. Zorgt kankerscreening voor gewonnen levensjaren? Minerva. 24 mei 2025.
• (5) Cebam. Leef je langer door je te laten screenen op kanker? Gezondheid en Wetenschap. 21 januari 2016.
• (6) Cebam. Is borstkankerscreening nog zinvol? Gezondheid en Wetenschap. 20 februari 2014.
• (7) Rintala S, Dahlstrom K, Franco E et al. A synthesis of evidence for cancer-specific screening interventions: A Preventive Medicine Golden Jubilee Review. Prev Med 2023;167(107395).
• (8) Bevolkingsonderzoek Vlaanderen. Vlaamse overheid start sensibiliseringscampagne rond screening en zelftesten. 2 september 2019.
• (9) Bevolkingsonderzoek Vlaanderen. Nieuwe gezondheidsdoelstelling bevestigt voortrekkersrol van Vlaanderen op vlak van bevolkingsonderzoek naar kanker. Juni 2025.
• (10) Dougherty T, Meyer J. Comparing Lifestyle Modifications and the Magnitude of Their Associated Benefit on Cancer Mortality. Nutrients 2023. 2023;15(9):2038.
• (11) Shah V, Geller G, Xu D et al. Evaluating the potential impact of lifestyle-based behavior change interventions delivered at the time of colorectal cancer screening. Cancer Causes Control 2024;35(3):561-574.