Vroegtijdige opsporing van dikkedarmkanker (dikkedarmkankerscreening)

Aangepast op 11/12/2019

Wat is het?

Screening betekent het opsporen van (het risico op) een aandoening bij mensen die geen klachten hebben. De bedoeling is om de aandoening in een vroeg stadium te kunnen detecteren en behandelen, voor ze in een moeilijker te behandelen of onbehandelbaar stadium is gekomen. Screening heeft m.a.w. tot doel kwaadaardige letsels of aandoeningen te vinden op een moment waarop genezing nog mogelijk is.

Dikkedarmkanker begint meestal met poliepen. Die zijn doorgaans goedaardig en geven geen klachten. Maar soms groeien ze uit tot kanker. In het begin heb je nog geen klachten. Daardoor wordt de ziekte vaak laat ontdekt. Juist daarom is het belangrijk om poliepen of dikkedarmkanker op te sporen vóór je klachten hebt.

Er bestaan 2 soorten screening: opportunistische screening en systematische screening.

Bij opportunistische screening wordt naar een aandoening gezocht bij patiënten die de arts raadplegen o.w.v. andere klachten. Zo kan een arts bijv. personen boven de 50 jaar die hun bloeddruk laten controleren, ook voorstellen om op darmkanker te screenen.
Bij systematische screening wordt een volledige bevolkingsgroep uitgenodigd voor een bepaald onderzoek. Zo worden bijv. aan alle personen tussen 50 en 74 jaar de kans geboden om elke twee jaar een stoelgangtest te doen.

Opsporing van dikkedarmkanker in België gebeurt systematisch via bevolkingsonderzoek.

Bevolkingsonderzoek naar een bepaalde aandoening gebeurt pas als een aantal criteria (Wilson & Jungner) zijn ingevuld:

het betreft een belangrijk gezondheidsprobleem,
men weet hoe de ziekte evolueert in de tijd,
er is een goede en kwaliteitsvolle screeningstest voorhanden,
deze test is aanvaardbaar voor mensen (hij mag bv. niet te pijnlijk zijn of aanleiding geven tot werkonbekwaamheid),
de kosten van de test zijn aanvaardbaar voor de maatschappij,
er bestaat een doeltreffende behandeling.

De ideale test is een test die altijd positief is in geval van ziekte en altijd negatief is wanneer de persoon de ziekte niet heeft. Helaas bestaan zulke tests niet. Vals-positieve of vals-negatieve resultaten zijn af en toe mogelijk. Dit betekent dat de test positief is terwijl de persoon de ziekte niet heeft of dat de test negatief is terwijl de persoon de ziekte wel heeft.

De juiste oorzaak van dikkedarmkanker is nog niet helemaal bekend. Het is waarschijnlijk multifactorieel, d.w.z. dat er meerdere oorzaken aan de basis liggen, soms zelfs gelijktijdig. Bovendien zijn er risicofactoren die de kans op dikkedarmkanker verhogen:

leeftijd: de kans neemt toe met de leeftijd;
familiale factoren: erfelijke aanleg, eerstegraadsverwanten met de ziekte;
persoonsgebonden factoren:
- darmziekten zoals de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa,
- levensstijlfactoren zoals ongezonde voeding (te veel vet en rood vlees, te weinig vezels), roken, overgewicht, te weinig lichaamsbeweging…

Hoe vaak komt het voor?

Dikkedarmkanker is in Vlaanderen de derde meest voorkomende kanker bij mannen (na prostaat- en longkanker) en de tweede bij vrouwen (na borstkanker). In 2016 werd bij 8468 Vlamingen de diagnose van dikkedarmkanker gesteld (bij 4714 mannen en 3754 vrouwen). Bij 70-75% speelt enkel de leeftijd een rol, 20-25% zijn familiaal voorkomende, maar niet-erfelijke gevallen. In 5% gaat het om een erfelijke aandoening.

Welke tests wordt gebruikt?

De FIT- of iFOBT-test (fecaal immunochemisch occult bloed test) is een test waarmee bloed dat onzichtbaar is voor het blote oog ("occult") in de stoelgang wordt opgespoord. De patiënt hoeft hiervoor alleen een staal stoelgang te bezorgen, en moet verder niet onderzocht worden.

De coloscopie of colonoscopie is een onderzoek waarbij de hele dikkedarm wordt nagekeken. Hiervoor brengt de arts een buis met een camera in de dikkedarm in. Het is een vrij ingrijpend onderzoek, heeft risico’s, is soms onaangenaam en duur. Daarom gebeurt coloscopie alleen bij mensen met een positieve FIT- of iFOBT-test of een verhoogd risico.

Wie wordt gescreend?

Personen met erfelijke vormen van dikkedarmkanker zitten niet in een screeningsprogramma, maar worden sowieso zeer nauw opgevolgd met coloscopieën vanaf jonge leeftijd.

Een stoelgangtest gebeurt bij iedereen tussen 50 en 74 jaar, met of zonder risicofactoren. Je wordt automatisch om de 2 jaar via brief uitgenodigd om de test te doen. De test is niet verplicht.

Soms start men al vroeger met screening, nl. vanaf de leeftijd van 40 jaar bij personen met één eerstegraadsbloedverwant met dikkedarmkanker voor de leeftijd van 60 jaar of meerdere eerstegraadsverwanten die ongeacht de leeftijd de ziekte hadden.

Coloscopie wordt aanbevolen bij personen met verhoogd risico (familiaal voorkomen) en personen die lijden aan chronische darmaandoeningen. Ook alle personen met een positieve stoelgangtest worden doorverwezen voor een coloscopie.

De belangrijkste nadelen van screening omvatten: angst bij wachten op het resultaat, wachten op vervolgonderzoek bij een afwijkend screeningsresultaat, mogelijkheid tot vals positieve en vals negatieve resultaten en mogelijke complicaties bij een eventueel vervolgonderzoek (coloscopie).

Meer weten?

Bronnen