Wat is het?
Sommige ziekten zijn relatief frequent en verlopen dermate ernstig dat ze levensbedreigend kunnen zijn. Als de diagnose laat wordt gesteld, is behandeling dikwijls zeer moeilijk of zelfs onmogelijk. Dikkedarmkanker is zo’n ziekte. In een vroeg stadium is ze vaak nog te genezen. In geval van uitzaaiingen is een fatale afloop mogelijk niet te vermijden. Het is dus belangrijk om de ziekte vroegtijdig op te sporen.
Screening (met of zonder klachten) is een methode om een aandoening op te sporen nog voor ze zich manifesteert. Dat kan op 2 manieren: opportunistisch, d.w.z. alleen bij patiënten naar aanleiding van een consultatie voor een ander probleem, of systematisch bij iedereen van een bepaalde bevolkingsgroep (georganiseerde screening). Daarbij stellen zich 2 problemen:
- we moeten beschikken over een betrouwbare test. Een test is betrouwbaar als hij bij alle personen die de ziekte hebben positief is, en bij alle anderen niet. Zulke tests hebben we helaas niet. Als een test negatief is bij een persoon die de ziekte heeft, noemen we dat een vals-negatieve test. Als hij positief is bij iemand die de ziekte niet heeft, dan spreken we over een vals-positieve test. Een goede test moet dus zo weinig mogelijk vals-negatieve en vals-positieve resultaten vertonen.
- we moeten uitmaken wie we allemaal gaan testen. De hele bevolking testen is praktisch niet haalbaar wegens te duur en te arbeidsintensief. Daarom wordt nagegaan bij wie dikkedarmkanker het meeste voorkomt. En dat blijkt de leeftijdsklasse tussen 50 en 74 jaar te zijn én personen die extra risicofactoren vertonen. Die groep zullen we dus bij voorkeur testen.
De juiste oorzaak van dikkedarmkanker is nog niet helemaal bekend. Het is waarschijnlijk multifactorieel, d.w.z. dat er meerdere oorzaken aan de basis liggen, soms zelfs gelijktijdig. Bovendien zijn er risicofactoren die de kans op dikkedarmkanker verhogen; dat zijn:
- leeftijd: de kans neemt toe met de leeftijd;
- familiale factoren: erfelijke aanleg, eerstegraadsverwanten met de ziekte;
- persoonsgebonden factoren: darmziekten zoals de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa, levensstijlfactoren zoals ongezonde voeding (te veel vet en rood vlees, te weinig vezels), roken, overgewicht, te weinig lichaamsbeweging…
Hoe vaak komt het voor?
Dikkedarmkanker is in Vlaanderen de derde meest voorkomende kanker bij mannen (na prostaat- en longkanker) en de tweede bij vrouwen (na borstkanker). In 2015 werd bij 5646 Vlamingen de diagnose van dikkedarmkanker gesteld (bij 3269 mannen en 2377 vrouwen). Bij 70-75% speelt enkel de leeftijd een rol, 20-25% zijn familiaal voorkomende, maar niet-erfelijke gevallen. In 5% gaat het om een erfelijke aandoening.
Welke tests wordt gebruikt?
De FIT- of iFOBT-test (fecaal immunochemisch occult bloed test) is een test waarmee bloed dat onzichtbaar is voor het blote oog ("occult") in de stoelgang wordt opgespoord. De patiënt hoeft hiervoor alleen een staal stoelgang te bezorgen, en moet verder niet onderzocht worden.
De coloscopie of colonoscopie is een onderzoek waarbij de hele dikkedarm wordt nagekeken. Hiervoor brengt de arts een buis met een camera in de dikkedarm in. Het is een vrij ingrijpend onderzoek, heeft risico’s, is soms onaangenaam en duur. Daarom gebeurt coloscopie alleen bij mensen met een positieve FIT-test of een verhoogd risico.
Wie wordt gescreend?
Personen met erfelijke vormen van dikkedarmkanker zitten niet in een screeningsprogramma, maar worden sowieso zeer nauw opgevolgd met coloscopieën vanaf jonge leeftijd.
De FIT-test gebeurt bij iedereen tussen 50 en 74 jaar, met of zonder risicofactoren. Mensen uit de leeftijdscategorie van 50-54 jaar zijn niet opgenomen in het bevolkingsonderzoek. Zij zullen via hun huisarts gevraagd worden om de test te laten doen. Vanaf de leeftijd van 53 jaar word je automatisch om de 2 jaar via brief uitgenodigd om de test te doen. De test is niet verplicht.
Soms start men al vroeger met screening, nl. vanaf de leeftijd van 40 jaar bij personen met één eerstegraadsbloedverwant met dikkedarmkanker voor de leeftijd van 60 jaar of meerdere eerstegraadsverwanten die ongeacht de leeftijd de ziekte hadden.
Coloscopie wordt aanbevolen bij personen met verhoogd risico (familiaal voorkomen) en personen die lijden aan chronische darmaandoeningen. Ook alle personen met een positieve FIT-test positief worden doorverwezen voor een coloscopie.
Meer weten?
www.stopdarmkanker.be
https://dikkedarmkanker.bevolkingsonderzoek.be/
Bronnen
www.ebpnet.be
Hoeck S, Hoste J, Vandeputte L, Dekker N. Richtlijn voor goede medische praktijkvoering: Dikkedarmkankerscreening. Antwerpen: Domus Medica vzw; 2018.