Oudere malariapil Lariam® veroorzaakt soms psychische klachten

Waar komt dit nieuws vandaan?

Personen die reizen naar een land waar malaria veel voorkomt, krijgen het advies om medicatie in te nemen die malaria kan voorkomen. Er zijn verschillende anti-malariamedicijnen op de markt.

Lariam® werd sinds de jaren 80 vaak gebruikt om malaria te voorkomen. De laatste jaren is het in onbruik geraakt, vooral omdat het in verband wordt gebracht met psychische klachten zoals nachtmerries, angst, depressie en in zeldzame gevallen ook hallucinaties of zelfmoordgedachten. Artsen krijgen hierover regelmatig vragen van personen die zich zorgen maken (1). Ook in de media en onder reizigers duiken af en toe verhalen op van mensen die mentale klachten ervaarden nadat ze Lariam® gebruikten, zoals de zanger Stromae. Hij kampt sinds een reis naar Rwanda met psychische problemen (2).

In België wordt Lariam® vandaag nog maar zelden voorgeschreven. Het is enkel nog een optie voor mensen die het middel eerder goed verdroegen of bij langdurig verblijf in malariagebied en waar andere medicatie minder geschikt is.

Tegenwoordig kiezen artsen voor andere middelen, zoals atovaquone-proguanil (merknaam Malarone®) of het antibioticum doxycycline (dat ook tegen parasieten zoals malaria werkt).

• Malarone® wordt het vaakst voorgeschreven, omdat dit middel doorgaans goed verdragen wordt en zelden bijwerkingen veroorzaakt. Een nadeel is wel dat je het dagelijks moet innemen, vanaf de dag voor aankomst in malariagebied tot één week na terugkeer.
• Doxycycline neem je ook dagelijks in, bij Lariam® volstaat een keer per week. Lariam® en doxycycline moet je vier weken na terugkomst blijven innemen.

Bron

• (1) Vragen van artsen
• (2) Van den Broecke S. Zij werden net als Stromae slachtoffer van malariapil: ‘Ik wilde in volle vlucht uit het vliegtuig springen’. Het Laatste Nieuws. 7 april 2023.

Hoe moet je dit nieuws interpreteren?

Malaria blijft een ernstig risico

Malaria is een infectieziekte. De oorzaak is een parasiet (Plasmodium), die wordt overgedragen via de beet van een besmette malariamug (Anopheles-mug). De symptomen lijken aanvankelijk op een griep, maar zonder tijdige behandeling kan malaria ernstig of zelfs dodelijk verlopen. Jaarlijks zijn er wereldwijd ongeveer 200 miljoen gevallen en sterven meer dan 400.000 mensen aan de ziekte.

In België is malaria meestal een ‘importziekte’, opgelopen tijdens reizen buiten Europa. Er is enkel meldingsplicht als de ziekte in België zelf werd opgelopen. Toch werd er in ons land in 2023 een recordaantal van 508 gevallen vastgesteld, bijna allemaal mensen die besmet raakten op reis (3). Iedereen die naar een risicogebied reist, kan malaria krijgen. Vooral mensen die vrienden of familie bezoeken in Sub-Sahara-Afrika lopen risico, vaak omdat ze geen beschermende medicatie innemen. Zonder preventieve medicatie is de kans op besmetting reëel, zelfs bij een kort verblijf.

In zeldzame gevallen kan malaria ook voorkomen zonder op reis te gaan. Zo stierven er in 2020 twee mensen in België door zogenaamde ‘luchthavenmalaria’ (4). Uit onderzoek bleek dat ze besmet waren geraakt door de beet van een exotische mug, die vermoedelijk via het vliegverkeer op de luchthaven van Brussel of Melsbroek het land was binnengekomen. Los daarvan toont onderzoek aan dat klimaatverandering het leefgebied van tropische muggen langzaam uitbreidt. Daardoor kunnen ziektes zoals malaria of dengue in de toekomst ook vaker in Europa opduiken.

Psychische bijwerkingen van Lariam®: zeldzaam, maar ernstig

De neuropsychiatrische bijwerkingen van Lariam® zijn goed beschreven. Een zeer grote overzichtsstudie uit 2017 concludeerde dat Lariam®, vergeleken met andere malariamedicatie, vaker leidde tot klachten zoals slapeloosheid, abnormale dromen, angst en depressie (5):

• Abnormale dromen kwamen bij 13% van de gebruikers voor (tegenover 2,6% bij andere medicatie).
• 10% van de gebruikers had last van slapeloosheid (versus 3%).
• Angst werd ervaren door 6% van de gebruikers (tegenover 2%).

Maar ook ernstige psychische klachten, zoals hallucinaties, paranoia of zelfmoordgedachten, kwamen voor bij ongeveer 1 tot 2 per 1.000 gebruikers. Andere studies bevestigen die vaststellingen. Zo toonde een Deens onderzoek aan dat 15% van de mensen die Lariam® gebruikten, tijdens of kort na de inname psychotische symptomen ontwikkelde (6). Bij sommigen bleven klachten zoals depressie, nervositeit of vermoeidheid ook maanden later nog aanwezig.

Waarom Lariam® soms toch nog gebruikt wordt

Niet iedereen ervaart bijwerkingen. Sommige mensen verdragen Lariam® zonder enig probleem. Bovendien heeft het middel enkele praktische voordelen: je hoeft het slechts één keer per week in te nemen, wat handig kan zijn bij een langdurig verblijf in malariagebied. Het is bovendien goedkoper dan andere middelen. Daarom wordt het soms nog voorgeschreven bij:

• personen die het middel eerder goed verdroegen;
• reizigers naar regio’s waar langdurige bescherming nodig is;
• mensen die andere malariamiddelen vermijden om medische redenen.

Krijg je Lariam® voorgeschreven? Dan moet je het minstens twee tot drie weken vóór vertrek beginnen in te nemen als proefperiode. Zo kan er als er bijwerkingen optreden, wat meestal in het begin al is, nog tijdig worden overgeschakeld naar een ander middel. Reizigers krijgen steeds een duidelijke uitleg over de mogelijke nevenwerkingen én een waarschuwingskaart mee, zodat ook andere zorgverleners onderweg snel op de hoogte zijn bij klachten.

Andere voorzorgsmaatregelen tegen malaria

Preventieve medicatie is slechts één onderdeel van een bredere aanpak. Muggenwering blijft essentieel:

• Draag bedekkende kledij, zeker bij valavond wanneer de malariamuggen actiever zijn.
• Slaap onder een behandeld muskietennet.
• Gebruikt insectenwerende middelen met DEET.

Voor informatie over reismedicatie en vaccinaties, op maat van jouw bestemming, kan je terecht bij je huisarts of bij het Instituut voor Tropische Geneeskunde (ITG) in Antwerpen. Ook de door het ITG ontwikkelde website en app Wanda biedt betrouwbare en actuele gezondheidsinformatie voor reizigers.

Conclusie

Lariam® was lange tijd populair als middel om malaria te voorkomen, omdat één inname per week volstaat. Vandaag wordt het nog maar zelden voorgeschreven omwille van het risico op psychische bijwerkingen. Wanneer iemand het goed verdraagt, blijft het wel een optie in specifieke gevallen, zoals bij langdurig verblijf in malariagebied of wanneer andere middelen niet geschikt zijn. Dankzij veilige malariamedicatie zoals Malarone® en doxycycline zijn de meeste reizigers vandaag goed beschermd, zonder mogelijke psychische nevenwerkingen. Laat je vóór je reis altijd goed adviseren over vaccinaties, malariamedicatie en bescherming op maat van je bestemming.

Referenties

• (3) Sciensano. Epidemiologische surveillance van malaria Plasmodium spp. 2023.
• (4) Van Bortel W, Van den Poel B, Hermans G et al. Two fatal autochthonous cases of airport malaria, Belgium, 2020. Euro Surveill 2022;27(16):2100724. doi: 10.2807/1560-7917.
• (5) Tickell-Painter M, Maayan N, Saunders R et al. Mefloquine for preventing malaria during travel to endemic areas. Cochrane Database Syst Rev 2017;10(10).
• (6) Ringqvist Å, Bech P, Glenthøj B et al. Acute and long-term psychiatric side effects of mefloquine: a follow-up on Danish adverse event reports. Travel Med Infect Dis 2015;13(1):80-8.