Wat is het?
Er wordt een onderscheid gemaakt tussen slaapklachten en slapeloosheid:
- Slaapklachten hebben betrekking op het slaap-waakpatroon, maar brengen geen hinder mee in het dagelijks functioneren. Voorbeelden zijn af en toe slecht slapen en slaperigheid overdag.
- Slapeloosheid is een slaapstoornis waarbij je minstens driemaal per week slecht slaapt, en waardoor je hinder ondervindt in het dagelijks functioneren. Deze hinder uit zich in vermoeidheid, prikkelbaarheid, slaperigheid, verminderde concentratie en verminderde prestaties.
De oorzaak van de slaapklachten kan zowel een onderliggende lichamelijke aandoening als een probleem in de psychosociale sfeer zijn.
Onderliggende lichamelijke aandoeningen
- slaapapneu;
- het rustelozebenensyndroom en periodieke beenbewegingen;
- te snelle werkende schildklier (hyperthyreoïdie);
- abnormale gedragingen tijdens de slaap, zoals slaapwandelen, stuipen, … (parasomnieën);
- slaap-waakstoornis van de biologische klok;
- middelengebruik (alcohol en drugs);
- bijwerkingen van medicatie;
- narcolepsie (onbedwingbare slaapaanvallen overdag).
Problemen in de psychosociale sfeer
- psychosociale problemen (‘life events’): traumatische of stresserende gebeurtenissen zoals overlijden van een naaste, een echtscheiding, financiële problemen, …;
- psychose: een psychiatrische afwijking die gepaard gaat met wanen en hallucinaties, het waarnemen van zaken die niet reëel zijn;
- stemmings- en angststoornissen, zoals depressie en manie.
Hoe kun je het herkennen?
Je normale slaappatroon wordt doorbroken. Je kunt moeilijk inslapen of wordt herhaaldelijk wakker. Overdag ben je dan slaperig, heb je moeite om je te concentreren op je werk, ben je prikkelbaar en moe. De klachten doen zich meer dan driemaal per week voor.
- Bij slaapapneu stop je met ademen tijdens de slaap. Dat doet iedereen, maar bij slaapapneu duurt het abnormaal lang (meer dan 10 seconden) en gebeurt het abnormaal frequent (meer dan vijfmaal per uur). Je partner kan vertellen dat je langdurig stopt met ademen en dan met een luide snurk herneemt. Je bent dan telkens heel even wakker, soms zonder het te beseffen, zodat je nooit een lange periode aan één stuk door slaapt. Bij het opstaan ben je dan ook niet uitgerust, voel je je moe overdag en heb je last om je te concentreren.
- Bij het rustelozebenensyndroom heb je een onaangename sensatie in de benen, bijv. een slapend gevoel of tintelingen. Je kunt deze gewaarwordingen temperen door je benen te bewegen. Het gevoel treedt op in rust en als je neerligt, vooral ’s avonds en ‘s nachts. Periodieke beenbewegingen zijn plotse, heftige en schokkende bewegingen die je met je benen maakt tijdens je slaap. Je kunt er zelf door wakker worden of je partner hinderen.
- Een schildklier die te snel werkt (hyperthyreoïdie) gaat gepaard met een snelle, soms onregelmatige hartslag, beven, zweten, diarree, onrust en gewichtsverlies.
- Bij slaap-waakstoornissen van de biologische klok is de normale afwisseling van activiteit en rust ontregeld. Je lichaam weet als het ware niet meer wanneer het tijd is om actief te zijn dan wel om te slapen. Zo kan het dat je klaarwakker bent wanneer je wil gaan slapen, of slaperig en moe wanneer je moet werken. Gekende voorbeelden zijn een jetlag bij reizen en de gevolgen van ploegenarbeid.
- Bij parasomnieën word je wakker zonder volledig alert te zijn. Daardoor kun je gedragingen vertonen of gewaarwordingen hebben zonder dat te beseffen. Een gekend voorbeeld is slaapwandelen.
- Narcolepsie wordt gekenmerkt door onweerstaanbare slaapaanvallen en verkwikkende korte dutjes tijdens de dag. We spreken pas van narcolepsie als de aandoening minstens 3 maanden duurt. Het is gelukkig een zeldzame aandoening.
Hoe stelt je arts de aandoening vast?
Je arts stelt uitgebreid vragen over je probleem, je bezorgdheden en verwachtingen. Onderliggende lichamelijke oorzaken probeert hij uit te sluiten.
Je arts zal je vragen om een slaapdagboek bij te houden. Hierin moet je alle informatie over je slaap en slaapklachten noteren. De bedoeling is om een goed zicht te krijgen op de oorzaken en de aard van het probleem. Je schrijft op wanneer je gaat slapen, hoe lang het duurt om in te slapen, hoe vaak je wakker wordt, hoe lang dat duurt, wanneer je opstaat, of je fit bent of niet, … Op die manier kan de arts het slaappatroon in beeld brengen. Vaak blijkt het idee dat je over je nachtrust hebt echter niet te kloppen met de werkelijkheid.
Hoe wordt het best behandeld?
We maken onderscheid tussen medicamenteuze en niet-medicamenteuze behandelingen.
Medicamenteuze behandelingen
De arts kan ervoor kiezen om gedurende een korte periode een slaapmiddel voor te schrijven. Omdat slaapmiddelen of benzodiazepines zeer verslavend zijn, zijn ze enkel aangewezen in crisissituaties die het normale functioneren ernstig verstoren. In de regel kiest de arts voor een middel met een halflange werkingsduur zoals lormetazepam, en zo mogelijk wordt de inname beperkt tot 1 week. Bij ouderen moet hier zeer omzichtig mee omgegaan worden. Omdat slaapmiddelen de alertheid verminderen, bestaat er een verhoogde kans op vallen, bijv. als een oudere persoon ‘s nachts opstaat om naar het toilet te gaan. Je arts zal altijd vragen om na 1 week terug te komen om het effect te evalueren.
Niet medicamenteuze behandelingen
Er wordt gestart met een slaapdagboek, een goede slaapvoorlichting en slaapadviezen.
- De arts legt uit hoe een dag-nachtritme werkt, wat een gezond slaappatroon is, wat nog normaal is en wat niet meer normaal. Zo is er geen precieze norm over hoeveel uren een persoon moet slapen of hoe lang het duurt om in slaap te vallen. Ouderen slapen minder vast en worden dikwijls wakker. Ze slapen ook meer overdag.
- Tegen beter weten in langer in bed blijven liggen levert niets op. Slaap inhalen overdag is geen goed idee. Je bestendigt er het probleem mee.
- Adviezen voor een goede slaaphygiëne:
- Ga slapen als je slaperig wordt.
- Zorg voor een goed verduisterde en frisse slaapkamer.
- Sta op een vast uur op en blijf niet liggen omdat je lang wakker bent geweest.
- Probeer je te ontspannen voor je gaat slapen.
Als dat geen resultaat oplevert, kun je je slaap proberen verbeteren met allerhande technieken.
- spanningsverlagende technieken: bijv. leren ontspannen, een ontspanningsuur creëren voor het slapengaan, to-do lijstjes maken voor de volgende dag, …;
- cognitieve gedragstherapie: een behandeling die vertrekt van de gedachten over de slaap en het slaapprobleem, en deze door gesprekken probeert te veranderen;
- stimuluscontrole, d.w.z. leren om:
- enkel te gaan slapen als je slaperig bent;
- op te staan en iets ontspannend te doen als je niet kunt slapen (i.p.v. in bed te blijven draaien);
- elke dag op hetzelfde uur op te staan;
- geen dutjes te doen overdag.
- slaaprestrictie: de tijd in bed beperken tot de tijd die je daadwerkelijk slaapt;
- voldoende beweging.
Als ook hiermee het resultaat onvoldoende is, of als je arts vermoedt dat er een onderliggend, mogelijk ernstig probleem bestaat, zal hij je verwijzen naar een slaapcentrum voor een slaaponderzoek, naar een psychiater of naar een psychotherapeut.
Meer weten?
Bronnen