Wat is het?
Je lijdt aan bloedarmoede of anemie als je te weinig rode bloedcellen in je bloed hebt.
Aanmaak van rode bloedcellen
Rode bloedcellen ontstaan in je beenmerg. Een rode bloedcel leeft ongeveer 3 maanden. Daarom maakt je beenmerg de hele tijd nieuwe rode bloedcellen aan.
Om hemoglobine aan te maken (zie verder), heeft je lichaam ijzer nodig.
Afbraak van rode bloedcellen
Na 3 maanden breken je milt en je lever je rode bloedcellen af, en verwijderen ze uit je lichaam.
Oorzaken van bloedarmoede
- Een tekort aan rode bloedcellen kan ontstaan doordat ze:
- te weinig aangemaakt worden;
- te snel afgebroken worden.
- Een belangrijk onderdeel van rode bloedcellen is het eiwit hemoglobine.
- Hemoglobine bindt zuurstof en vervoert het naar je organen.
- Als je te weinig rode bloedcellen hebt, heb je ook te weinig hemoglobine in je bloed.
- Om hemoglobine aan te maken, heb je 3 bouwstoffen nodig:
- ijzer;
- foliumzuur (vitamine B11);
- vitamine B12.
- Als je een tekort hebt aan ijzer, vitamine B11 of B12, kan je dus niet voldoende hemoglobine aanmaken. Dat kan leiden tot bloedarmoede.
Wanneer is er sprake van bloedarmoede?
Je lijdt aan bloedarmoede als je gehalte aan hemoglobine lager is dan:
- 13 gram per 100 milliliter bloed (g/dl) (bij mannen);
- 12 g/dl (bij vrouwen);
- 11 g/dl (bij zwangere vrouwen).
Wanneer je bloedarmoede hebt, krijgt je lichaam te weinig zuurstof. Daardoor kan je verschillende klachten krijgen, zoals vermoeidheid en bleekheid (zie verder).
Bloedarmoede kan nog vele andere oorzaken hebben. In deze richtlijn hebben we het enkel over ijzertekort als oorzaak van bloedarmoede.
Hoe ontstaat een ijzertekort?
Als je bloedarmoede te wijten is aan een ijzertekort, is het belangrijk om de onderliggende oorzaak daarvan te achterhalen. Hieronder bespreken we enkele mogelijke verklaringen:
- Je verliest bloed.
- Je eet te weinig ijzerrijk voedsel.
- Je lichaam:
- neemt te weinig ijzer op uit je voeding;
- heeft tijdelijk meer ijzer nodig.
IJzertekort door bloedverlies
Menstruatie
Vrouwen die menstrueren vormen de grootste groep mensen met bloedarmoede door ijzertekort.
- Een op 5 vrouwen heeft er last van.
- Het is niet gevaarlijk, omdat de bloedarmoede in dit geval niet wordt veroorzaakt door een aandoening.
Maag- of darmbloeding
Bloedverlies kan ook veroorzaakt worden door:
- aambeien;
- een zweer in je maag of twaalfvingerige darm;
- een tumor in je maag of darm;
- letsels in je slokdarm.
Je arts zal aan bovenstaande mogelijkheden denken als je:
- een vrouw bent die niet menstrueert;
- een man bent.
IJzertekort door te weinig ijzerhoudende voeding
Als je onvoldoende ijzerrijke voedingsmiddelen in je voedingspatroon opneemt, dan heb je meer kans op een ijzertekort. Voorbeelden van ijzerhoudende voeding zijn:
- vlees;
- vis;
- gevogelte;
- groene groenten.
Vegetariërs en veganisten lopen een hoger risico op een ijzertekort.
IJzertekort door te weinig opname
Aandoeningen van het maagdarmstelsel kunnen ervoor zorgen dat je lichaam ijzer uit je voeding onvoldoende opneemt. Voorbeelden zijn:
- glutenintolerantie (coeliakie);
- een chronische ontsteking van het spijsverteringsstelsel, zoals de ziekte van Crohn.
IJzertekort door een hogere nood
Sommige personen kunnen een ijzertekort hebben doordat hun lichaam meer ijzer verbruikt, zoals:
- kinderen met een groeispurt;
- zwangere vrouwen.
Dat is tijdelijk en niet onrustwekkend, tenzij het tekort ernstig is.
Hoe kan je het herkennen?
Typische symptomen
Bloedarmoede herken je vooral aan:
- snelle vermoeidheid;
- Dat is de voornaamste klacht.
- bleekheid.
- Dat zie je vooral aan je huid en de slijmvliezen van je ogen en lippen.
Andere symptomen
Je kan ook last hebben van:
- hoofdpijn;
- kortademigheid;
- hartkloppingen;
- koude handen en voeten;
- broze nagels;
- ontstekingen van je:
- mondhoeken (perlèche of scheurmond);
- tong.
Hoe stelt je arts de aandoening vast?
Bevraging en lichamelijk onderzoek
Je arts stelt je vragen over je klachten en voert een lichamelijk onderzoek uit. Op basis daarvan kan hij denken aan bloedarmoede.
Bloedonderzoek
Om bloedarmoede door ijzertekort aan te tonen is een bloedonderzoek nodig. Daarbij worden verschillende zaken bepaald:
- het aantal rode bloedcellen;
- het volume van de rode bloedcellen (hematocriet);
- het uitzicht van de rode bloedcellen (normaal, klein of vergroot);
- het gehalte aan hemoglobine;
- de ijzerreserve in je lichaam (ferritine);
- de concentratie van ijzer in je bloed;
- het gehalte aan foliumzuur (vitamine B11) en vitamine B12;
- mogelijke tekenen van langdurige ziekten en infecties.
Op basis van die resultaten kan je arts de oorzaak van de bloedarmoede achterhalen.
Ligt een ijzertekort aan de basis? Dan gaat je arts op zoek naar een verklaring (zie verder, onder ‘Wat kan je arts doen?’).
Wat kan je zelf doen?
IJzerrijke voeding kiezen
Een evenwichtige voeding voorziet je lichaam van voldoende ijzer. Je moet dus niet zomaar voedingssupplementen innemen.
- De voornaamste bronnen van ijzer zijn:
- vlees;
- vis;
- gevogelte.
- Ben je vegetariër of veganist?
- Dan besteed je beter extra aandacht aan je ijzeropname.
- Bespreek dit eventueel met je huisarts of met een diëtist.
- Ook volgende voedingsmiddelen bevatten veel ijzer:
- groene groenten;
- broccoli;
- courgette;
- bloemkool;
- pompoen;
- tomaat;
- fruit (vooral citrusvruchten);
- peulvruchten;
- vollegraanproducten.
- Spinazie bevat, zoals bekend, ook ijzer.
- Het ijzer in spinazie is echter gebonden aan oxaalzuur.
- Je lichaam kan deze vorm van ijzer minder goed opnemen.
IJzeropname bevorderen
Je lichaam neemt ijzer:
- beter op in combinatie met voeding rijk aan vitamine C (bijv. een sinaasappel);
- minder goed op in combinatie met koffie of thee.
Wat kan je arts doen?
Stelt je arts bloedarmoede bij je vast? En vermoedt hij dat een ijzertekort aan de basis ligt? Dan probeert hij eerst de oorzaak daarvoor te achterhalen. Als die duidelijk is, kan het tekort aan ijzer aangevuld worden.
Oorzaak van ijzertekort opsporen
- Je arts bepaalt de volgorde van de nodige onderzoeken, afhankelijk van je:
- leeftijd;
- klachtenpatroon;
- voorgeschiedenis.
- Bij die onderzoeken wordt gezocht naar een oorzaak van:
- bloedverlies;
- slechte ijzeropname.
- Zeker wanneer je ouder bent dan 50 jaar, peilt je arts naar:
- algemeen onwelzijn;
- vermagering;
- maag- of darmklachten;
- veranderingen in je stoelgangpatroon;
- bloedverlies bij je stoelgang of zwarte stoelgang;
- kanker van het maagdarmstelsel die mogelijk voorkomt in je familie.
- Heb je last van overvloedige menstruatie?
- Dan kan je arts overwegen om je:
- de pil voor te schrijven;
- indien nodig, door te verwijzen naar een gynaecoloog.
- Dan kan je arts overwegen om je:
- Ben je een man of heb je als vrouw geen last (meer) van hevige menstruaties?
- Dan denkt je arts aan een mogelijke oorzaak in je maag of darmen.
- Hij verwijst je door naar een maagdarmspecialist (gastro-enteroloog) voor een endoscopie (gastroscopie en/of colonoscopie):
- Via een camera kan de arts een bloeding in je maag of darmen opsporen, bijvoorbeeld als gevolg van:
- Bij jongere personen met bloedarmoede en maaglast worden zo soms aandoeningen vastgesteld, zoals:
- de ziekte van Crohn;
- glutenintolerantie (coeliakie).
- Als de arts geen oorzaak vindt met behulp van een endoscopie, kan hij nog andere specialistische onderzoeken uitvoeren:
- Met een capsule-endoscopie kan hij je dunne darm onderzoeken op mogelijke bloedingen.
- Bij dit onderzoek slik je een pilletje met een cameraatje in, zodat de arts je dunne darm kan bekijken.
- Je arts kan ook overwegen om bloed op te sporen in je urine.
- Als hij afwijkingen vaststelt, verwijst hij je door naar een nierspecialist (nefroloog) of uroloog.
IJzertekort aanvullen
Wanneer de oorzaak van het tekort aan ijzer duidelijk is, schrijft je arts je ijzersupplementen voor.
- Een kuur duurt minstens 2 à 3 maanden. Gedurende die tijd moet:
- het ijzertekort worden weggewerkt;
- de reserve opnieuw worden aangevuld.
- Neem ijzer het best in op een nuchtere maag.
- Sommige mensen ervaren maaglast van ijzersupplementen.
- Toch is nuchter innemen de beste manier, omdat voedsel de opname van ijzer in je lichaam vermindert.
- Je stoelgang wordt zwart van kleur wanneer je ijzer inneemt.
- Schrik niet; dat is normaal.
- Je kan makkelijker geconstipeerd geraken. Preventief kan je enkele maatregelen nemen:
- voldoende water drinken;
- genoeg vezels eten;
- bewegen.
- Lijd je aan een maagdarmaandoening of nierziekte? Dan wordt het ijzer dikwijls toegediend onder de vorm van inspuitingen.
- Die werken sneller.
- In die gevallen is de opname van ijzer uit pillen minder efficiënt.
Als ijzersupplementen niet helpen, verwijst je arts je door naar een specialist in bloedziekten (hematoloog).
Meer weten?
- https://www.thuisarts.nl/bloedarmoede
- https://www.mlds.nl/
- https://dikkedarmkanker.bevolkingsonderzoek.be/nl