Bijwerkingen van radiotherapie (bestraling)

Wat is radiotherapie?

Bij radiotherapie of bestraling worden radioactieve stralen op een specifiek punt in het lichaam gericht om kwaadaardige kankercellen te vernietigen. Radiotherapie kan zowel buiten het lichaam (uitwendig) als binnen in het lichaam (inwendig) worden toegediend.

Helaas kunnen radioactieve stralen geen onderscheid maken tussen kwaadaardige en gezonde cellen. Ze kunnen dus ook gezonde cellen beschadigen.

Radiotherapie gaat samen met onaangename bijwerkingen. Mensen bij wie een kwaadaardig gezwel (tumor) wordt gevonden, hebben in het begin vaak weinig of geen symptomen. Het kan dus heel heftig zijn als je met de behandeling begint en last krijgt van allerlei bijwerkingen.

Wat zijn bijwerkingen van radiotherapie?

De eerste symptomen verschijnen binnen enkele minuten of uren na de bestraling. Na hoge doses straling zijn de symptomen misselijkheid, vermoeidheid, verlies aan spierkracht en verwarring.

Wie in eerste instantie geen klachten heeft, kan binnen enkele dagen misselijk worden en last krijgen van diarree, beschadiging van het darmslijmvlies en bloedingen. Dat noemt men het gastro-intestinale syndroom.

Naast het bekende haarverlies kan je ook last hebben van aften in de mond, huidproblemen, misselijkheid, zenuwproblemen (tintelingen en een doof, zwaar gevoel in handen en voeten), een verhoogd risico op infecties, enzovoort. Die problemen kunnen ernstig zijn en de levenskwaliteit aantasten.

Doordat de stralen op één punt worden gericht, zijn de bijwerkingen meestal plaatselijk.

Huidletsels

Op de plek die bestraald wordt, kan je huid na een bepaalde tijd rood worden. Er kunnen ook huidletsels ontstaan. Die letsels kunnen mild zijn of ernstiger. Een milde huidreactie zal vanzelf genezen binnen 2 tot 4 weken. Ernstige reacties worden behandeld als brandwonden.

Later kan de huid dunner worden. Bloedvaatjes kunnen verwijd blijven. De functie van de zweetklieren vermindert en de huid voelt dun en droog aan. Er kunnen littekens ontstaan, waardoor de huid taaier wordt en zijn elasticiteit verliest.

3 tot 6 weken na het begin van de radiotherapie treedt er haarverlies op op de plek die bestraald wordt. Meestal komt het haar opnieuw terug. Soms in verschillende kleuren of meer gekruld. Wanneer het haar opnieuw begint te groeien, is afhankelijk van de stralingsdosis.

Slijmvlies- of mucosale letsels

Afhankelijk van de plaats van bestraling kunnen verschillende types slijmvlies geïrriteerd raken. Er kunnen aften ontstaan (mondslijmvliesontsteking), een slokdarmontsteking of een intestinale irritatie in de maag- en darmwand, met misselijkheid en diarree als gevolg.

Vernauwingen van de darm kunnen tot enkele jaren na darmbestraling optreden.

Andere orgaanschade

Opgroeiende kinderen kunnen te maken krijgen met groeistoornissen in het bot en in kraakbeenweefsels op plaatsen die hoge stralingsdoses kregen (voldoende hoog om tumoren te vernietigen). Straling gericht op het hoofd en de hersenen kan de mentale ontwikkeling vertragen, vooral bij kleine kinderen.

Bij bestraling van de speekselklieren voelt de mond droog aan.

Bij bestraling in het bekkengebied kan de blaas geprikkeld worden. Veel patiënten moeten daardoor vaak plassen. Soms doet het ook pijn.

Bestraling van de regio rond het oog veroorzaakt ontsteking van het oogbindvlies. Later kan je cataract krijgen.

Bij longbestraling kan er 2 tot 6 maanden nadien een soort longontsteking ontstaan.

De nieren kunnen verkleinen en er kunnen littekens gevormd worden. Meestal worden de nieren zodanig gespaard dat de schade geen klachten veroorzaakt.

Radiotherapie op het gebied rond het hart kan ontstekingen en littekens veroorzaken. In het ergste geval wordt het hartzakje te nauw voor het hart.

De voortplantingsorganen (eierstokken en teelballen) zijn erg gevoelig voor straling en worden al beschadigd bij een vrij lage dosis. De vruchtbaarheid kan daardoor afnemen. Toch moet je anticonceptie nemen wanneer dat nodig is.

Als de getolereerde dosis radioactieve stralen op het ruggenmerg overschreden wordt, bestaat de kans dat je benen verzwakken. Dat begint binnen enkele maanden na de behandeling. Het is moeilijk te onderscheiden van de symptomen veroorzaakt door een tumor.

Bijwerkingen van het bloed- en lymfestelsel

Na halve of volledige lichaamsradiotherapie kan er een tekort aan witte bloedcellen, bloedplaatjes en soms rode bloedcellen ontstaan.

Radioactieve stralen hebben ook een impact op de lymfeklieren, die het vocht in het lichaam afvoeren in de richting van het hart. Bestraling van het hoofd kan leiden tot zwelling van het hoofd (oedeem) en een verhoogde druk in de hersenen.

Andere bijwerkingen

Ook vermoeidheid en psychische klachten komen voor bij mensen die radiotherapie krijgen. Het is moeilijk om na te gaan of die klachten te wijten zijn aan de radiotherapie of aan de ziekte.

Wat kan je zelf doen?

Wat kan je arts doen?

Meer weten?

• Op allesoverkanker.be vind je meer informatie over radiotherapie en mogelijke bijwerkingen.
• Patiëntenfolder van het Universitair Ziekenhuis Gent over radiotherapie bij borstkanker

Bronnen

www.ebpnet.be