Wat is het?
Tuberculose (tbc of tb) is een besmettelijke infectieziekte veroorzaakt door Mycobacterium tuberculosis of de bacil van Koch. Dat is een bacterie genoemd naar Koch, de Duitse bacterioloog die ze in 1882 ontdekte. Vroeger werd tbc de tering genoemd, naar het uitgeteerde uitzicht van de sterk vermagerde en ondervoede patiënten.
Tbc kan alle weefsels en organen aantasten, maar alleen longtuberculose is besmettelijk. De bacteriën zitten in het slijm dat wordt opgehoest. Als men bij het hoesten de mond niet afdekt, kunnen kleine vochtdruppeltjes zich verspreiden, en door anderen worden ingeademd.
Niet iedereen die besmet is, wordt ziek. Bij 85 tot 90% van de besmette personen is de natuurlijke weerstand voldoende om niet ziek te worden. Ze overwinnen de besmetting dus op eigen kracht. Bij sommigen blijft de bacterie in het lichaam aanwezig, zonder dat ze ziek of besmettelijk zijn voor anderen. We spreken dan van een latente tuberculose.
Latente tbc kan echter actief worden wanneer het immuunsysteem van de 'drager' verzwakt. Een aantal risicogroepen is hiervoor gevoeliger: asielzoekers, daklozen, alcoholici, drugverslaafden, migranten en reizigers afkomstig uit landen waar tbc veel voorkomt, gedetineerden, personen die in contact zijn geweest met zieken zoals zorgverleners, maar ook jonge kinderen, ouderen, adolescenten, mensen met een verzwakt immuunsysteem (zoals personen met hiv) of personen die geneesmiddelen nemen die het afweersysteem onderdrukken.
Hoe vaak komt het voor?
In 2017 kregen in België 8,6 per 100.000 mensen de diagnose tbc. In Vlaanderen werden dat jaar 386 tuberculosepatiënten gemeld. Het komt drie keer zo vaak voor In de grootste steden en tien keer zo vaak in de belangrijkste risicogroepen (dak- en thuislozen, gevangenen, asielzoekers). Van alle tuberculosebesmettingen komt 95% voor in ontwikkelingslanden.
Hoe kun je het herkennen?
De ziektetekenen kunnen zeer algemeen zijn: vermoeidheid, lusteloosheid, verlies van eetlust (anorexie), vermagering, lichte koorts, en in een later stadium nachtzweten. Bij aantasting van de longen ontstaat een aanslepende hoest met pijn bij ademen en opgeven van bloederig slijm.
Buiten de longen komt tbc vooral voor in de lymfeklieren, beenderen, het centraal zenuwstelsel en de urinewegen. In geval van beendertuberculose zijn vaak een of meerdere wervels aangetast. Dit veroorzaakt toenemende rugpijn. Bij darmaantasting kan buikpijn en diarree voorkomen. De lymfeklieren kunnen opzwellen, vooral in hals, oksels en liezen. Ter hoogte van het centraal zenuwstelsel kan hersen- en hersenvliesontsteking ontstaan. Bij mensen met een sterk verminderde weerstand (aids, kanker…) kan de bacterie in de bloedbaan terechtkomen en heel het lichaam aantasten. Dit noemen we miliaire tuberculose. Deze toestand is levensbedreigend.
Hoe stelt je arts de aandoening vast?
Tuberculinetest (of Mantoux-test)
Bij deze test wordt een kleine hoeveelheid van een oplossing die een stukje eiwit van de bacterie bevat in de huid ingespoten. Ben je vroeger besmet geweest, dan zie je een verheven knobbeltje verschijnen rond de inspuitplaats. Een positieve tuberculinetest betekent nog niet noodzakelijk dat je ziek bent. Bij de meeste mensen die de bacterie hebben ingeademd zal het eigen afweersysteem de besmetting overwinnen.
Belangrijk is de 'tuberculineomslag' (i.e. je reageerde bij een vorige test negatief, maar bij de laatste positief), want dat wijst op een recente besmetting. De test gebeurt bij iedereen die in nauw contact is geweest met een persoon met tbc, bvb. kinderen in dezelfde klas, personeel van een instelling met een besmette persoon, collega's,...
De test is niet 100% betrouwbaar. Soms is hij vals-positief. Dan ontstaat er een knobbel zonder dat er tbc is. Soms kan hij ook vals-negatief zijn. Dit wil zeggen dat er geen reactie optreedt bij iemand die wel degelijk besmet is.
Iemand die gevaccineerd werd met BCG, kan een vals positieve reactie op de THT vertonen.
De test geeft nooit uitsluitsel of iemand ziek is, hiervoor moeten nog andere onderzoeken gebeuren. De test dient voornamelijk om het stellen van een diagnose te ondersteunen.
Tegenwoordig is er ook de IGRA-test. Deze test gebeurt op een staal bloed en hoeft dus niet in de huid gespoten te worden. Net zoals de gewone tuberculinetest kan hij een actieve tuberculose-infectie niet onderscheiden van een latente infectie.
Onderzoek van opgehoest slijm
Kleuring en kweek van een staal van het opgehoeste slijm afgenomen op drie opeenvolgende dagen. Met een kleuring kan men onder de microscoop de kiemen rechtstreeks zien. Het resultaat hiervan is binnen een paar dagen beschikbaar. Een kweek bevestigt de diagnose, maar duurt wel 4 tot 6 weken. Ook van producten zoals bloed, urine, weefselstalen, ruggenmergvocht e.d. kan een kweek gebeuren.
Beeldvormend onderzoek
Radiologisch onderzoek: een RX van de longen, wervels,… kan typische letsels tonen.
Wat kun je zelf doen?
Je kunt een besmetting moeilijk voorkomen. Meestal weet je niet dat je contact hebt gehad met een persoon die aan tbc lijdt. De mond afdekken tijdens het hoesten vermindert verspreiding van de bacterie in de lucht.
Het is zeer belangrijk om alle voorgeschreven geneesmiddelen regelmatig en steeds op hetzelfde tijdstip in te nemen en de behandeling niet voortijdig af te breken. Alle bacteriën moeten uit het lichaam verdwijnen, anders kan je opnieuw ziek worden. Ook bestaat het risico op het ontstaan van resistentie: de bacteriën worden ongevoelig voor bepaalde antibiotica. Dit is veel moeilijker te behandelen.
Wat kan je arts doen?
Een tuberculosepatiënt kan in principe volledig genezen met antibiotica. Gedurende minstens 6 maanden moeten 3 à 4 geneesmiddelen ingenomen worden, zogenaamde tuberculostatica.
Er bestaat een vaccin, dat helaas weinig doeltreffend is en vooral beschermt tegen ernstige complicaties. Vaccinatie wordt daarom voorbehouden voor risicogroepen.
Meer weten?
Bronnen