Tuberculose

Wat is het?

Tuberculose (tbc of tb) is een besmettelijke infectieziekte veroorzaakt door de bacil van Koch. Dat is een bacterie genoemd naar Koch, de Duitse bacterioloog die ze in 1882 ontdekte. Vroeger werd tbc de tering genoemd, naar het uitgeteerde uitzicht van de sterk vermagerde en ondervoede patiënten.
Tbc kan alle weefsels en organen aantasten, maar alleen longtuberculose is besmettelijk. De bacteriën zitten in het slijm dat wordt opgehoest. Als men bij het hoesten de mond niet afdekt, kunnen kleine vochtdruppeltjes zich verspreiden, en door anderen worden ingeademd.
Niet iedereen die besmet is, wordt ziek. Bij 85 tot 90% van de besmette personen is de natuurlijke weerstand voldoende om niet ziek te worden. Ze overwinnen de besmetting dus op eigen kracht. Bij sommigen blijft de bacterie in het lichaam aanwezig, zonder dat ze ziek of besmettelijk zijn voor anderen. We spreken dan van een latente tuberculose. Latente tbc kan echter actief worden wanneer het immuunsysteem van de 'drager' verzwakt. Een aantal risicogroepen is hiervoor gevoeliger: asielzoekers, daklozen, alcoholici, drugverslaafden, migranten en reizigers afkomstig uit landen waar tbc veel voorkomt, gedetineerden, personen die in contact zijn geweest met zieken zoals zorgverleners, maar ook jonge kinderen, ouderen, adolescenten, mensen met een verzwakt immuunsysteem (zoals personen met hiv) of personen die geneesmiddelen nemen die het afweersysteem onderdrukken.

Hoe vaak komt het voor?

Ongeveer een derde van de wereldbevolking is besmet met de tuberculosebacterie. Hoe slechter de hygiëne en de voedingstoestand, hoe meer gevallen er voorkomen. Ondervoeding, gebrek aan water en slechte leefomstandigheden gaan hand in hand met andere ziekten en met een vermindering van het afweersysteem. Van alle tuberculosebesmettingen komt 95% voor in ontwikkelingslanden. In 2015 werden er wereldwijd 10,4 miljoen nieuwe gevallen geregistreerd, en stierven er 1,8 miljoen mensen aan de ziekte. In België telde men in 2015 nog 988 gevallen; in ongeveer de helft ervan ging het om mensen afkomstig uit het buitenland. De Verenigde Naties willen tegen 2030 tuberculose uit de wereld helpen.

Hoe kun je het herkennen?

De ziektetekenen kunnen zeer algemeen zijn: vermoeidheid, lusteloosheid, verlies van eetlust (anorexie), vermagering, lichte koorts, en in een later stadium nachtzweten. Bij aantasting van de longen ontstaat een aanslepende hoest met pijn bij ademen en opgeven van bloederig slijm. Buiten de longen komt tbc vooral voor in de lymfeklieren, beenderen, het centraal zenuwstelsel en de urinewegen. In geval van beendertuberculose zijn vaak een of meerdere wervels aangetast. Dit veroorzaakt toenemende rugpijn. Bij darmaantasting kan buikpijn en diarree voorkomen. De lymfeklieren kunnen opzwellen, vooral in hals, oksels en liezen. Ter hoogte van het centraal zenuwstelsel kan hersen- en hersenvliesontsteking ontstaan. Bij mensen met een sterk verminderde weerstand (aids, kanker…) kan de bacterie in de bloedbaan terechtkomen en heel het lichaam aantasten. Dit noemen we miliaire tuberculose. Deze toestand is levensbedreigend.

Hoe stelt je arts de aandoening vast?

In de praktijk is enkel longtuberculose besmettelijk. Er zijn drie basisonderzoeken:
- tuberculinetest (of Mantoux-test): hierbij wordt 0,1 ml van een oplossing die een stukje eiwit van de bacterie bevat in de huid ingespoten. Ben je vroeger besmet geweest, dan zie je een verheven knobbeltje verschijnen rond de inspuitplaats. Een positieve tuberculinetest betekent nog niet noodzakelijk dat je ziek bent. Bij de meeste mensen die de bacterie hebben ingeademd zal het eigen afweersysteem de besmetting overwinnen. Belangrijk is de 'tuberculineomslag' (i.e. je reageerde bij een vorige test negatief, maar bij de laatste positief), want dat wijst op een recente besmetting. De test gebeurt bij iedereen die in nauw contact is geweest met een persoon met tbc, bvb. kinderen in dezelfde klas, personeel van een instelling met een besmette persoon, collega's,...
De test is niet 100% betrouwbaar. Soms is hij vals-positief. Dan ontstaat er een knobbel zonder dat er tbc is. Soms kan hij ook vals-negatief zijn. Dit wil zeggen dat er geen reactie optreedt bij iemand die wel degelijk besmet is. In deze gevallen zullen andere onderzoeken uitsluitsel moeten brengen. De test dient voornamelijk om het stellen van een diagnose te ondersteunen. Tegenwoordig is er ook de IGRA-test. Deze test gebeurt op een staal bloed en hoeft dus niet in de huid gespoten te worden. Net zoals de gewone tuberculinetest kan hij een actieve tuberculose-infectie niet onderscheiden van een latente infectie.
- kleuring en kweek van een staal van het opgehoeste slijm afgenomen op drie opeenvolgende dagen. Met een kleuring kan men onder de microscoop de kiemen rechtstreeks zien. Het resultaat hiervan is binnen een paar dagen beschikbaar. Een kweek bevestigt de diagnose, maar duurt wel 4 tot 6 weken. Ook van producten zoals bloed, urine, weefselstalen, ruggenmergvocht e.d. kan een kweek gebeuren.
- radiologisch onderzoek: een RX van de longen, wervels,… toont typische letsels.

Wat kun je zelf doen?

Je kunt een besmetting moeilijk voorkomen. Meestal weet je niet dat je contact hebt gehad met een persoon die aan tbc lijdt. De mond afdekken tijdens het hoesten vermindert verspreiding van de bacterie in de lucht. Je vroeg laten behandelen kan de evolutie van latente naar actieve tbc vaak voorkomen.

Wat kan je arts doen?

Er bestaat een vaccin, dat helaas weinig doeltreffend is en vooral beschermt tegen ernstige complicaties. Vaccinatie wordt daarom voorbehouden voor risicogroepen.
Heb je latente tbc, dan moet je gedurende 6 maanden medicijnen innemen. Die voorkomen de evolutie naar de actieve ziekte.
In geval van actieve tbc wordt een combinatie gegeven van minstens 3, meestal 4 antibiotica gedurende 6 (soms tot 12) maanden. Voor tbc buiten de longen duurt de behandeling nog langer.

Meer weten?

www.zorg-en-gezondheid.be/tuberculose/
www.cm.be

Bronnen

www.ebpnet.be
www.vrgt.be
www.clinicalevidence.com
www.cdc.gov/tb