Wat is het?
Covid-19 is een besmettelijke ziekte. Ze wordt veroorzaakt door een infectie met SARS-CoV-2, een coronavirus.
Pandemie
Eind 2019 werd deze voorheen onbekende ziekte voor het eerst opgemerkt in Wuhan, China. In de maanden nadien verspreidde het SARS-CoV-2-virus zich naar andere delen van de wereld. Sinds 11 maart 2020 spreken we officieel van een pandemie: de coronapandemie. Een pandemie is een epidemie die veel mensen in verschillende landen over de hele wereld treft.
Coronavirusinfecties
De coronavirussen behoren tot een familie van virussen. Ze danken hun naam aan de krans, ‘corona’ in het Latijn, rond de virusdeeltjes. De meeste coronavirussen veroorzaken een milde infectie van de bovenste luchtwegen, bijvoorbeeld een gewone verkoudheid. Sommige kunnen echter aanleiding geven tot ernstige en zelfs dodelijke luchtweginfecties. Dat geldt vooral voor:
- SARS (Severe Acute Respiratory Syndrome, veroorzaakt door SARS-CoV):
- ontstaan in China;
- uitbraak in 2003;
- trof ongeveer 8.000 personen wereldwijd.
- MERS (Middle East Respiratory Syndrome, veroorzaakt door MERS-CoV):
- uitbraak in 2012;
- trof voornamelijk personen in het Midden-Oosten.
- covid-19 (Corona Virus Disease, veroorzaakt door SARS-CoV-2):
- ontstaan in Wuhan, China, eind 2019;
- wereldwijde uitbraak in 2020.
Deze richtlijn behandelt alleen covid-19.
Varianten
Virussen ondergaan voortdurend kleine wijzigingen, die we mutaties noemen. Zo ontstaan varianten. Dat gebeurt toevallig. Het enige doel van het virus is zich verspreiden. Meestal hebben nieuwe varianten geen impact op het gedrag van het virus, maar soms wel. In dat geval krijgen ze een ‘speciale’ naam.
Varianten krijgen soms de naam van het land waar ze opduiken. Maar dat kan stigmatiserend zijn. Daarom verkiest de Wereldgezondheidsorganisatie een neutrale benaming voor varianten:
- Eerst was er de Britse variant, ondertussen omgedoopt tot alfavariant. Die bleek veel besmettelijker dan het virus dat zich tijdens de eerste golf wereldwijd verspreidde.
- Daarna kwamen de Zuid-Afrikaanse of bètavariant en de Braziliaanse of gammavariant.
- Sinds maart 2021 is ook de Indische of deltavariant in omloop. Die is 40 tot 60% besmettelijker dan de alfavariant.
Dit filmpje geeft je meer informatie over de varianten:
Personen met risico op ernstig verloop
De kans op een ernstig verloop van covid-19 is groter bij personen die:
- ouder zijn dan 65 jaar, en zeker ouder dan 80 jaar;
- een verminderde weerstand hebben;
- roken;
- lijden aan:
Verspreiding
Virussen die luchtweginfecties veroorzaken, zoals het SARS-CoV-2-virus, verspreiden zich op drie manieren:
- via direct contact:
- met een besmet persoon, bijv. door elkaar een hand of een zoen te geven;
- met een besmet oppervlak (al blijkt het SARS-CoV-2-virus niet meer zo besmettelijk te zijn nadat het wordt ‘opgepikt’ van een oppervlak).
- via druppels die het virus bevatten:
- Het gaat om grotere en kleinere druppels, die in de lucht terechtkomen wanneer je niest of hoest. Wanneer je zingt of luid spreekt, kunnen ook druppels ontstaan.
- Die druppels kunnen vervolgens een persoon bereiken die zich in de buurt bevindt.
- Die persoon kan de druppels inademen.
- Hierop is de consensus van 1,5 m afstand houden gebaseerd.
- via de lucht:
- Mini-druppels of aerosolen, die verneveld zijn in de lucht, kunnen zich verder verspreiden in een ruimte. Ze blijven ook langer aanwezig in de lucht.
- Deze mini-druppels ontstaan ook wanneer je ademt of praat. Maar vooral wanneer je zingt of luid praat, produceer je meer druppeltjes.
- Ventileren en verluchten zijn hiervoor belangrijk.
De verspreiding van covid-19 verloopt hoofdzakelijk via druppeltjes van mens naar mens. De meeste besmettingen vinden plaats via langdurig nauw contact: meer dan 15 minuten op minder dan 1,5 meter.
Hoe kan je covid-19 herkennen?
Symptomen
- De ziekte begint doorgaans met plotse hoge koorts (>38,5°C) en hoest.
- De symptomen kunnen erg variëren, of in het begin mild zijn (bijv. enkel hoofdpijn). Als je volgende symptomen hebt, is het belangrijk om je te laten testen of je arts te contacteren bij twijfel:
(Lees verder onder de afbeelding)
- De eerste symptomen treden gewoonlijk 4 tot 6 dagen na de besmetting op, soms vroeger (minstens na 2 dagen) of later (tot max. 14 dagen).
- Bij ongeveer 80% van de mensen verloopt de ziekte mild, zeker bij kinderen en adolescenten. Toch kan de infectie op zeer korte tijd ernstig worden (zie verder), vooral bij kwetsbare personen en ouderen.
- Covid-19 kan lijken op een verkoudheid. Het is ook mogelijk dat je geen koorts hebt, of zelfs helemaal geen symptomen. Je bent dan ‘asymptomatisch’.
Ernstig verloop
Ongeveer 15% van de patiënten heeft ernstige symptomen die vaak ongeveer 5 dagen na het begin van de symptomen erger worden:
- ademhalingsmoeilijkheden;
- hoge koorts;
- klonters die de bloedvaten kunnen verstoppen (trombo-embolie).
Hiervoor is soms een ziekenhuisopname nodig.
Ongeveer 5% van de patiënten moet worden opgenomen op de afdeling intensieve zorg. Het sterftecijfer in die groep ligt hoog.
Langdurige covid-klachten
We spreken van langdurige covid-klachten, post-covid-syndroom of chronische covid wanneer de covid-symptomen langer dan 4 weken aanhouden na het begin van de symptomen.
- Ongeveer 1 op de 4 personen die covid-19 hebben gehad, zou langdurige covid-klachten ontwikkelen. Het speelt daarbij geen rol of ze ernstige symptomen van de infectie hadden.
- Het virus kan verschillende organen aantasten, vooral hart, longen en hersenen.
- De langdurige klachten kunnen:
- zeer uiteenlopend zijn, bijv.:
- vermoeidheid;
- hoofdpijn;
- aandachtstoornissen;
- ademhalingsmoeilijkheden;
- verlies van smaak en reuk;
- spierpijn.
- variëren in de loop van de tijd;
- een belangrijke impact hebben op je dagelijkse functioneren.
- zeer uiteenlopend zijn, bijv.:
Hoe kan je covid-19 (laten) vaststellen?
Er zijn 3 soorten gangbare tests om na te gaan of je covid-19 hebt: de PCR-test, de sneltest en de zelftest:
- De PCR-test is de standaardtest om covid-19 op te sporen;
- De sneltest en de zelftest zijn niet nuttig als je minder dan 3 maanden geleden covid hebt doorgemaakt (bevestigd met een positieve PCR-test).
PCR-test
- De PCR-test spoort genetisch materiaal van het virus op.
- Het is de meest betrouwbare test.
- Het nadeel is dat je enige tijd moet wachten op het resultaat: na afname stuurt de arts de test door naar een labo voor analyse.
Afname van de PCR-test
- De test gebeurt door de huisarts, in een triagepost of in het ziekenhuis.
- Bij deze test brengt de arts of gezondheidswerker langzaam een soort van lange wattenstaaf (wisser) in een van je neusgaten tot in je keel. Dat kan heel even onaangenaam zijn.
- Soms is dit niet mogelijk (bijv. bij kleine kinderen) en kan je arts beslissen om dezelfde wisser eerst in je keel en dan minder diep in je neus te brengen.
- Soms is dit niet mogelijk (bijv. bij kleine kinderen) en kan je arts beslissen om dezelfde wisser eerst in je keel en dan minder diep in je neus te brengen.
- De arts of gezondheidswerker draagt speciale beschermkledij (masker, bril of gelaatsscherm, handschoenen), want het is mogelijk dat je tijdens deze test moet niezen.
(Lees verder onder de afbeelding)
Het is mogelijk dat de test niets aantoont, maar dat de arts de diagnose toch stelt, omdat je symptomen hebt én de longscan wijst op covid-19.
De PCR-test kan ook langere tijd positief blijven, terwijl je niet meer besmettelijk bent. Een besmette persoon opnieuw testen is niet zinvol.
Sneltest (antigeentest)
- De sneltest meet de aanwezigheid van bepaalde viruseiwitten (antigenen).
- De test is minder betrouwbaar dan de PCR-test, zeker bij mensen zonder symptomen.
- Het voordeel van deze test is dat je niet moet wachten op het resultaat: na afname is het resultaat meestal na 15 minuten beschikbaar.
- De test gebeurt op spoeddiensten, in triage- en testcentra of in huisartsenpraktijken bij mensen met symptomen sinds minder dan 5 dagen.
Zelftests
Een zelftest kan je thuis zelf uitvoeren met een ondiepe wisser, een druppel bloed (antilichaam-zelftest) of speeksel:
- Het resultaat van de test met ondiepe wisser of met een druppel bloed is snel beschikbaar (binnen 10 à 30 minuten).
- De speekseltest moet nog naar het labo voor analyse.
Je kan bepaalde sneltests ook gebruiken als zelftest. Maar let op, want de zelftest heeft eigenlijk een ander doel dan de sneltest:
- Een zelftest vervangt geen sneltest in een testcentrum of door je huisarts.
- Heb je coronaklachten? Contacteer dan altijd je huisarts.
- Een zelftest is in feite een extra veiligheid (bijv. als je op bezoek gaat bij iemand die extra kwetsbaar is). De test is niet bedoeld om een diagnose te stellen.
Heb je een positieve zelftest?
- Dat betekent dat je waarschijnlijk besmet bent.
- Neem contact op met je huisarts of een testcentrum voor een PCR-test.
- Je moet onmiddellijk in isolatie.
Heb je een negatieve zelftest?
- Dat betekent dat je op dit moment waarschijnlijk niet besmet(telijk) bent.
- Blijf de huidige maatregelen volgen (afstand, mondmasker).
Scan of longfoto
Covid-19 kan soms gepaard gaan met een longontsteking. Dat is een andere longontsteking dan een ‘gewone’ longontsteking.
Met een scan of foto van je longen kan de arts nagaan hoe het met je longen gesteld is.
Bloedafname
Je arts kan bloed afnemen om na te gaan of je al eens besmet bent geweest. Een bloedtest laat meestal niet toe om de diagnose van een acute infectie te stellen.
Het is niet bekend of het aantal antilichamen in je bloed iets zeggen over hoe goed je beschermd bent tegen verdere infectie.
Wat kan je zelf doen?
Preventieve maatregelen
- Volg de hygiëneregels:
- Was regelmatig je handen met water en zeep.
- Ontsmet je handen wanneer er geen water en zeep beschikbaar is.
- Doe dat met alcoholgel (hydroalcoholische oplossing met minstens 70% alcohol).
- Gebruik elke keer een nieuw papieren zakdoekje, en gooi het weg in een gesloten vuilnisbak.
- Heb je geen zakdoek? Hoest of nies dan in de binnenkant van je elleboog.
- Raak zo weinig mogelijk je gezicht aan met je handen.
- Voer je activiteiten het liefst buiten uit.
- Denk aan kwetsbare mensen.
- Hou afstand (1,5 meter).
- Beperk je nauwe contacten.
- Blijf thuis als je ziek bent.
- Draag een mondmasker waar nodig.
- Verlucht en ventileer ruimten voldoende.
- Verluchten doe je door ramen en deuren die in contact staan met de buitenlucht wijd open te zetten.
- Ventileren doe je door de lucht in huis voortdurend te verversen.
- Beide zijn noodzakelijk voor een gezond binnenmilieu in huis.
Wanneer moet je je laten testen?
Je laat je het best testen op covid-19 als je:
- ouder bent dan 6 jaar en symptomen hebt;
- Lees hier wat je moet doen.
- in contact kwam met iemand die besmet is met het coronavirus;
- Lees hier wat je moet doen.
- terugkeert uit het buitenland.
- Lees hier wat je moet doen.
Wat moet je doen als je besmet bent?
Contacteer je arts als:
- je denkt dat je besmet bent met het coronavirus;
- je symptomen hebt die verergeren, zoals ademhalingsmoeilijkheden of hoge koorts.
Als je ziek bent, is het belangrijk dat je:
- voldoende rust neemt;
- gezond en evenwichtig eet;
- voldoende water drinkt, zeker als je zweet door koorts;
- regelmatig even beweegt: sta bijvoorbeeld 2 à 3 keer per dag op uit je bed of je zetel gedurende 5 à 10 minuten.
Quarantaine en isolatie
- Quarantaine betekent dat je je preventief afzondert, om een mogelijke verspreiding van het coronavirus te beperken.
- Isolatie betekent dat je thuisblijft als je ziek bent of positief testte op het coronavirus.
Volg de maatregelen in beide gevallen nauwgezet op.
Onderaan deze richtlijn, onder ‘Meer weten?’, vind je links naar uitgebreide documenten.
Wat kan je arts doen?
Behandeling
Er bestaat momenteel nog geen specifieke behandeling voor covid-19. De behandeling is er vooral op gericht om je klachten te verminderen.
- Bij pijn en koorts is paracetamol het eerstekeuzegeneesmiddel.
- Heb je last hebt van hevige misselijkheid? Dan kan je arts je metoclopramide voorschrijven.
Bloedverdunning
Covid-19 gaat gepaard met een verhoogd risico op bloedklonters (trombo-embolie). Voor bepaalde personen kan de arts een geneesmiddel voorschrijven om het bloed te verdunnen:
- mensen opgenomen in het ziekenhuis;
- zwangere en pas bevallen vrouwen (tot 6 weken na de bevalling), in overleg met de gynaecoloog;
- bewoners van een woonzorgcentrum:
- met een verhoogd risico op bloedklonters;
- met ernstige en langdurige klachten;
- die bedlegerig zijn.
Het geneesmiddel om je bloed te verdunnen (heparine) krijg je 1 tot 2 keer per dag via een spuitje net onder je huid. Je kan het spuitje zelf leren zetten of je kan hulp vragen aan een verpleegkundige.
Bij lichte en milde infecties zijn bloedverdunnende spuitjes niet nodig.
Ziekenhuisopname
- Een opname in het ziekenhuis is soms nodig om de ademhaling te verbeteren. Dat gebeurt via zuurstoftoediening en met behulp van machines die de ademhaling ondersteunen.
- Uit voorzorg worden soms antibiotica gegeven, hoewel die niet werkzaam zijn tegen virussen. Ze helpen wel in geval van extra besmettingen door bacteriën.
Vaccinatie
Minstens 70% van de Belgen moet zich laten vaccineren (zie verder) voor een optimale doeltreffendheid van het vaccin bij de bevolking en het ontstaan van groepsimmuniteit.
Vaccinatie
Groepsimmuniteit
Een vaccin krijg je in de eerste plaats om jezelf te beschermen. Als heel veel mensen zijn gevaccineerd, kan het effect van groepsimmuniteit optreden:
- Dat wil zeggen dat een voldoende grote groep mensen weerstand heeft opgebouwd tegen het virus.
- Op die manier kan het virus zich niet meer of nog maar zeer moeilijk verspreiden, en geen ernstige epidemie veroorzaken met bijhorende lockdown-maatregelen.
- Mensen die zich laten inenten, beschermen ook de personen die niet gevaccineerd kunnen worden, bijv.:
- kankerpatiënten in acute behandeling;
- mensen met een voorgeschiedenis van ernstige allergische reacties op vaccins.
Coronavaccins
Er zijn op dit moment verschillende coronavaccins goedgekeurd in België. Al deze vaccins voldoen aan strenge veiligheidsvoorschriften en zijn voldoende werkzaam bewezen.
Ontwikkeling
De ontwikkeling van de coronavaccins is sneller verlopen dan verwacht. Dat komt doordat:
- de vaccinstudies voorrang hebben gekregen wegens de wereldcrisis;
- de testfases elkaar bijgevolg sneller konden opvolgen, en er geen kostbare tijd verloren ging;
- de verschillende overheden al vaccins besteld en betaald hadden nog voor ze beschikbaar waren:
- Daardoor konden producenten van vaccins meer financiële risico’s nemen.
- Zo zijn de producenten al in de onderzoeksfase gestart met massaal vaccins produceren, nog voor er absolute zekerheid was of de vaccins zouden werken.
Vaccinatiecampagne
In België organiseert de overheid de vaccinatiecampagne tegen covid-19. Eerst zijn de personen met het grootste risico aan de beurt.
Je krijgt een persoonlijke uitnodiging, bijvoorbeeld per sms of e-mail, en een duidelijke uitleg over de procedure.
Voordelen
Dankzij het vaccin heb je minder kans om:
- besmet te raken met het coronavirus;
- (ernstig) ziek te worden door covid-19 (als je toch besmet zou raken);
- in het ziekenhuis te belanden door covid-19.
Bijwerkingen
De bijwerkingen van de coronavaccins zijn beschreven in studies. Ze worden opgevolgd in België, in Europa en wereldwijd. Dat noemen we ‘geneesmiddelenbewaking’.
De bijwerkingen zijn over het algemeen mild tot matig. Ze nemen af in de dagen na de vaccinatie. Veel voorkomende milde bijwerkingen (bij ongeveer 1 op de 10 mensen) zijn:
- pijn en zwelling op de injectieplaats;
- vermoeidheid;
- hoofdpijn;
- spier- en gewrichtspijn;
- rillingen en koorts;
- misselijkheid en braken.
Ernstige bijwerkingen zijn uiterst zeldzaam. Maar zoals bij elk vaccin, is een ernstige allergische reactie mogelijk. Daarom gebeurt de vaccinatie door medisch personeel en krijg je van tevoren de vraag of je last hebt van eventuele allergieën.
Immuniteit
Bijna alle mensen met een ernstige infectie ontwikkelen weerstand tegen het virus door antilichamen aan te maken.
- Enkele maanden na de infectie zijn er nog steeds antilichamen opspoorbaar in het bloed. Alleen weten we niet hoe doeltreffend die zijn om een nieuwe infectie met het virus te voorkomen.
- De duur van de immuniteit na vaccinatie is niet bekend. We weten ook nog niet of regelmatig opnieuw vaccineren nodig zal zijn.
Contactopvolging
Om de verspreiding van covid-19 te vertragen, is het belangrijk om snel te weten:
- wie besmet is met het coronavirus;
- met wie deze persoon recent nog contact heeft gehad.
- Die persoon kan op zijn beurt besmet zijn.
- Hij kan het virus doorgeven vanaf 2 dagen voordat hij zelf symptomen ontwikkelt.
Contactopvolging houdt in dat contactonderzoekers nagaan met wie een drager van covid-19 in contact kwam:
- Als de onderzoekers die personen snel opsporen, kunnen ze hen informeren over het feit dat ze in contact zijn geweest met een besmette persoon.
- Op die manier kunnen die personen goed op hun persoonlijke hygiëne letten.
- Zo kunnen contactonderzoekers ook zo snel mogelijke nieuwe gevallen ontdekken.
Meer informatie over contactonderzoek vind je via deze link en via de links onder 'Meer weten?'.
Heb je vragen of twijfels over de coronavaccinatie?
Sommige mensen hebben twijfels over de veiligheid en/of werkzaamheid van de vaccins. We kunnen niet genoeg benadrukken dat de coronavaccins die op dit moment goedgekeurd zijn erg veilig zijn en goed werken.
Zit je met vragen? Dat is normaal. Let wel op voor ‘fake news’. Correcte informatie over corona(vaccinatie) kan je vinden via betrouwbare bronnen, zoals:
- websites van de overheid, bijv.:
- jongerenwebsite WAT WAT.
Bepaalde stellingen of nieuwsberichten worden, ook op onze website, regelmatig onderworpen aan onafhankelijke factchecks. Meer informatie vind je via de links onder ‘Meer weten?’.
Meer weten?
- Info over covid-19: https://www.info-coronavirus.be/nl/
- Download de Coronalert app: https://coronalert.be/nl/
- Testen op het coronavirus?
- Wat als je ziek bent? https://www.info-coronavirus.be/nl/wie-ziek-is/
- Affiche coronavirusinfectie voorkomen
- Info over vaccinatie:
- Info over quarantainemaatregelen:
- Hygiëneadvies voor de patiënt met symptomen van covid-19 die thuis geïsoleerd is
- Hygiëneadvies voor asymptomatische hoog-risico-contacten van een patiënt met covid-19
- Hygiëneadvies voor asymptomatische laag-risico-contacten van een patiënt met covid-19
- https://www.info-coronavirus.be/nl/quarantaine-isolatie/
- Info over contactonderzoek:
- Info over mondmaskers: