Wat is het?
Smaak is een zeer complex mechanisme. In de volksmond zegt men wel eens dat we ook eten met onze neus en ogen. Smakelijk uitziende gerechten roepen vanzelf al smaaksensaties op en doen je zin krijgen om te eten. Smaak is dus een combinatie van waarnemingen van verschillende zintuigen.
In de enge zin van het woord is smaak de rechtstreekse gewaarwording die eten of drank oproept in de mond. Daarvoor beschikken we over smaakpapillen. Dit zijn groepjes cellen op de tong en achterin de mondholte waarmee we 5 basissmaken kunnen waarnemen: zoet, zuur, zout, bitter en umami (hartig).
Een belangrijke voorwaarde is wel de aanwezigheid van speeksel. Een uitgedroogde tong en mond nemen geen smaken waar. Het speeksel lost als het ware de smaakstof op en biedt ze aan de smaakpapil aan. De papil is op haar beurt verbonden met zenuwuiteinden die de smaakprikkels naar de hersenen overbrengen. Daar worden ze herkend en omgezet in een smaaksensatie.
Een smaakstoornis betekent meestal een vermindering van de smaak, minder vaak een foute smaakwaarneming. In zeldzame gevallen kan het ook gaan om het volledig wegvallen van de smaak.
De oorzaak kan op elk tussenstation van de smaakwaarneming zitten: in de smaakpapillen of de slijmvliezen van mond- en keelholte, in de zenuwgeleiding en in de smaakcentra van de hersenen.
Mogelijke oorzaken van smaakstoornissen zijn:
- verminderde gevoeligheid van de smaakpapillen met het ouder worden;
- aantasting van de slijmvliezen van tong en mond bijv. door uitdroging, ontsteking, infecties (schimmel, virus of bacterie), slechte mondhygiëne, roken, bestraling;
- tekort aan vitamine B12;
- bepaalde geneesmiddelen bijv. chemotherapie, sommige bloeddrukverlagers, cholesterolverlagers en bepaalde antidepressiva,
- diabetes en schildklieraandoeningen;
- lever- en nierziekten;
- aantasting van het smaakcentrum in de hersenen door bijv. een beroerte, een tumor of door aandoeningen zoals de ziekte van Parkinson of Alzheimer.
Hoe kan je het herkennen?
Je hebt moeite om verschillende smaken te herkennen. Je hebt ook meer product nodig om de smaak ervan gewaar te worden. Een eerste teken is dan ook vaak dat je je eten meer en sterker kruidt om smaak te hebben. In zeldzame gevallen proef je helemaal niets meer.
Bij een gestoorde smaak neem je foute smaken waar. Je hebt nog wel smaak, maar je proeft geen verschil meer tussen de verschillende smaken, of je proeft iets anders dan er in werkelijkheid is. Omdat alles minder smaak heeft, heb je soms minder eetlust.
Hoe stelt je arts de aandoening vast?
Je arts vraagt eerst of je geur nog intact is en of je bovenste luchtwegklachten hebt (bv. allergische verkoudheid of sinusitis). Bij veel mensen is een smaakstoornis immers een stoornis in de reukzin. De arts gaat ook na of je medicatie gebruikt die aan de basis kan liggen van je klachten. Daarna doet hij een grondig onderzoek van de mond en de keelholte (tanden, tong, amandelen...).
Vindt hij geen oorzaak, dan verwijst hij je door naar de specialist (neuroloog of neus-keel-oorarts). Daar kunnen specifieke smaaktests gebeuren om te zien of je de verschillende smaken nog kunt proeven en uit elkaar houden. Ook de zenuwen van het hoofd worden getest. Zo nodig gebeurt er een CT-scan van de hersenen.
Wat kan je zelf doen?
Zorg in elk geval voor een goede mondhygiëne. Poets regelmatig je tanden en ga geregeld op controle bij de tandarts. Verwijder zo nodig beslag van je tong met een schraper.
Door het smaakverlies heb je soms minder eetlust; zorg er daarom voor dat je voldoende eet. Stimuleer je smaakpapillen door je eten te kruiden, maar let op met suikers en zout.
Drink voldoende zodat je slijmvliezen niet uitdrogen. Je kunt kiezen voor koolzuurhoudende dranken die bij voorkeur zoet, zuur of bitter zijn (bv. bitter lemon). Bij een droge mond kun je eventueel kunstspeeksel gebruiken.
Bespreek met je arts of je medicatie de oorzaak kan zijn, zodat die eventueel kan worden aangepast. Houd er wel rekening mee dat smaakstoornissen een lange tijd kunnen aanhouden na stopzetten van het geneesmiddel.
Wat kan je arts doen?
Er bestaat geen specifieke behandeling voor smaakstoornissen. Je arts zal vooral onderliggende ziekten zoals diabetes beter aanpakken.