Koolstofmonoxidevergiftiging (CO-vergiftiging)

Aangepast op 04/05/2020

Wat is het?

Koolstofmonoxide of CO is een gevaarlijk reukloos en onzichtbaar gas dat in zeer lage concentratie (<0.001%) aanwezig is in de atmosfeer. Het ontstaat bij de verbranding van koolstof bevattende brandstoffen (kolen, hout, olie, gas, …). In aanwezigheid van voldoende zuurstof (O2) wordt CO omgezet in het niet giftige CO2 (koolzuurgas). Wanneer onvoldoende zuurstof aanwezig is, stijgt de hoeveelheid CO naar een gevaarlijk peil.

Hemoglobine is een eiwit in het bloed dat zuurstof bindt en transporteert doorheen ons lichaam. Koolstofmonoxide bindt veel sterker dan zuurstof aan hemoglobine, waardoor carboxyhemoglobine ontstaat. Op die manier neemt het CO in het bloed de plaats in van de zuurstof. De hemoglobine is dan niet meer in staat om zuurstof te binden en te transporteren, waardoor weefsels afsterven door zuurstoftekort. De meest kwetsbare organen hiervoor zijn het hart en de hersenen.

Mogelijke bronnen van koolstofmonoxide (CO) in een woning zijn slecht werkende verwarmingstoestellen en warmwaterinstallaties in combinatie met een slechte verluchting (tekort aan zuurstof).

Acute CO-vergiftiging treedt op bij blootstelling aan hoge CO hoeveelheden. Een chronische CO-vergiftiging is moeilijker vast te stellen, vooral door het lange tijdsverloop.

Hoe vaak komt het voor?

Koolstofmonoxidevergiftiging is de meest dodelijke vorm van vergiftiging in België, zowel toevallig als opzettelijk. De helft van de vergiftigingen gebeurt in de badkamer. Jaarlijks zijn er in België zo’n 800 à 900 CO-slachtoffers. Per jaar overlijden er een 20-tal mensen aan. De incidentie is het hoogst tussen november en april., de periode waarin meer gebruik wordt gemaakt van kachels voor de verwarming.

Hoe kun je het herkennen?

De verschijnselen die optreden bij iemand met een CO-vergiftiging zijn niet typisch. Ze kunnen vaak onterecht doen denken aan een beginnende griep of een voedselvergiftiging.

Het is zeer verraderlijk, want koolstofmonoxide is onzichtbaar, geur- en smaakloos, en het veroorzaakt ook geen irritatie van de luchtwegen. Men ademt zonder problemen verder en met uitzondering van wat vage symptomen merkt men in het algemeen niets. Het zijn vooral de omstandigheden die doen denken aan de mogelijkheid van een CO-blootstelling:

iemand wordt onwel in een ruimte verwarmd door een gasboiler (badkamer);
meerdere personen klagen over hoofdpijn, duizeligheid en misselijkheid, of moeten braken wanneer ze een bepaalde ruimte betreden. Kenmerkend is dat de symptomen verdwijnen na het verlaten van deze ruimte.

Bij een milde of matige CO-vergiftiging zijn de eerste tekenen:

hoofpijn (meest voorkomende teken);
algemeen onwel zijn;
misselijkheid;
duizeligheid.

Deze klachten verdwijnen bij het verlaten van de ruimte.

Bij een blijvende blootstelling treden ook volgende symptomen op:

snel kortademig bij inspanningen;
zwaktegevoel;
verwardheid;
aanhoudende vermoeidheid en de psychische gevolgen hiervan.

Ernstige CO-vergiftiging wordt gekenmerkt door:

rode verkleuring van de lippen en het gezicht (vooral de wangen) maar zelden waarneembaar (carboxyhemoglobine zorgt voor de rode kleur)
stuipen;
bewustzijnsverlies tot coma;
hartritmestoornissen, vooral een onregelmatige en snelle hartslag, en afsterven van hartspierweefsel (hartinfarct met pijn op de borst);
opstapeling van vocht op de longen (longoedeem)waardoor ademnood ontstaat. Soms wordt roosachtig schuim opgehoest.

Een ademhalingsstilstand kan een eerste teken zijn van een snel optredende en ernstige CO-vergiftiging ten gevolge van zeer hoge CO-concentraties. Door een CO-vergiftiging kan men omkeerbare maar soms ook permanente hersenschade oplopen.

Hoe stelt je arts de diagnose?

De arts stelt een CO-vergiftiging vast op basis van de klachten en van de omstandigheden waarin die zijn ontstaan: onverklaarde hoofdpijn, vermoeidheid of een verstoord bewustzijn, misselijkheid en braken, die in verband kunnen worden gebracht met de verbranding van gas, hout of kolen in een slecht verluchte ruimte.

De ernst van de CO-vergiftiging is afhankelijk van de blootstellingstijd en de hoeveelheid CO in de ruimte. Een langdurige blootstelling aan lagere CO-concentraties (chronische CO-vergiftiging) is moeilijker vast te stellen. Ook hier is het cruciaal om bij aanhoudende aspecifieke klachten gelinkt aan een specifieke ruimte te denken aan CO.

Bepalen of er sprake is van een CO-vergiftiging gebeurt op 4 manieren:

meten van het CO-gehalte in de omgeving;
bepalen van het carboxyhemoglobinegehalte via een bloedafname (dit gehalte is bij rokers vaak reeds verhoogd tot zelfs 10-15% in vergelijking met de normale bovendrempel van 3%);
bepalen van het CO-gehalte in de uitgeademde lucht;
bepalen van het zuurstofgehalte in het bloed via een speciale pulsoximeter voor CO (toestel dat op de vinger wordt geplaatst);
vaststellen van een verhoogde zuurtegraad van het bloed (lactaat acidose).

Wat kun je zelf doen?

Het eerste waaraan je moet denken is dat een bewusteloos slachtoffer mogelijk bevangen werd door CO. Zorg dus voor je eigen veiligheid en ga nooit zomaar een ruimte binnen waar een bewusteloos slachtoffer ligt. Verwittig onmiddellijk de hulpdiensten via 112 en zeg dat je vermoedt dat het om een CO-vergiftiging gaat en of het slachtoffer al dan niet bij bewustzijn is.
Probeer zo mogelijk en zonder jezelf in gevaar te brengen:

de kamer te verluchten door vensters en deuren te openen;
de toestellen die CO kunnen produceren uit te schakelen;
het slachtoffer uit de ruimte te evacueren;
een niet-ademend slachtoffer zo snel mogelijk te reanimeren;
een nog ademend slachtoffer in veilige zijlighouding te leggen, zodat hij niet kan stikken in eventueel braaksel.

Heb je vragen omtrent de gevaren van CO of vermoed je een probleem, dan kun je in Vlaanderen het gratis nummer 1700 bellen. Je kan ook contact opnemen met het Antigifcentrum: bel gratis 070 245 245.

Er bestaan ook CO-melders voor huishoudelijk gebruik die een alarmsignaal geven als de CO concentratie voor een bepaalde tijd verhoogd is.

Wat kan je arts doen?

De behandeling van ernstige CO-vergiftiging bestaat uit het toedienen van hyperbare zuurstof gedurende minstens 4 à 6 uur. In een gesloten ruimte of drukkamer (een zuurstoftank) adem je dan via een mond-neusmasker 100% zuivere zuurstof in onder verhoogde druk. De concentratie zuurstof in het lichaam vergroot zo 10 tot 15 maal. Deze extra zuurstoftoevoer zorgt voor het verdwijnen van carboxyhemoglobine en een snellere binding van zuurstof aan het hemoglobine. Hierdoor verdwijnen de onmiddellijke effecten van de CO vrij snel.

CO-vergiftiging kan echter ook gevolgen hebben op lange termijn, bijvoorbeeld op het hart en de hersenen. Het is nog onduidelijk of hyperbare zuurstoftherapie hier een gunstig effect op heeft.

De arts zal hyperbare therapie opstarten wanneer:

het slachtoffer bewusteloos is (geweest);
er behalve hoofdpijn, ook nog andere neurologische symptomen zijn;
het slachtoffer ernstige cardiovasculaire symptomen heeft;
de bloedconcentratie van aan hemoglobine gebonden CO gevaarlijk hoog is (meer dan 40%);
de bloedconcentratie van aan hemoglobine gebonden CO hoog is en het slachtoffer zwanger is.

Bij een milde CO-vergiftiging volstaan enkele uren frisse buitenlucht.

Meer weten?

Bronnen

www.ebpnet.be
http://www.belgium.be/nl/gezondheid/gezond_leven/woonomgeving/co-vergifting/
http://www.antigifcentrum.be/koolstofmonoxide
www.koolstofmonoxide.be