Wat is het?
Vetten zijn voedingsstoffen. Ze dienen voor de aanmaak en het herstel van weefsels, en voor het leveren van energie voor de stofwisseling. De 2 voornaamste lichaamsvetten zijn cholesterol en triglyceriden.
Cholesterol
Cholesterol wordt door ons lichaam aangemaakt in de lever. Het komt tussen in de aanmaak van sommige hormonen en in de productie van galzuren, die mee instaan voor de vertering van vetten. Daarnaast zit cholesterol ook in onze voeding, vooral in dierlijke producten met verzadigde vetten zoals vlees, kaas en dergelijke. Normaal komt ongeveer 30% van alle cholesterol uit onze voeding.
Vetten zijn niet oplosbaar in bloed. Er wordt een onderscheid gemaakt tussen goede HDL- en slechte LDL-cholesterol. HDL (High Density Lipoproteïne) en LDL (Low Density Lipoproteïne) zijn kleine moleculen die zich aan een cholesterolmolecule binden en ervoor zorgen dat die toch kan vervoerd worden via het bloed. HDL brengt het teveel aan cholesterol van de weefsels naar de lever, waar het wordt verwijderd. LDL daarentegen brengt cholesterol via het bloed naar de weefsels. Een teveel aan LDL-cholesterol zet zich af tegen de wand van de bloedvaten waardoor ze dichtslibben. Na verloop van tijd zet zich ook calcium af in deze vetophopingen, en ontstaat er aderverkalking.
Triglyceriden
Triglyceriden zijn vetten die voornamelijk dienen voor het leveren van energie, en komen vooral uit de voeding. Een teveel aan triglyceriden stapelt zich op in de weefsels. Ook een overschot aan zetmeel, suikers en alcohol in onze voeding wordt omgezet in triglyceriden. Ons lichaam houdt die dan bij als een vetreserve. Deze vetten spelen samen met cholesterol een rol in het ontstaan van aderverkalking. Het negatieve effect van de triglyceriden neemt toe bij een te lage HDL-cholesterol. De twee vetten hebben dus een invloed op elkaar en zijn als het ware met elkaar verbonden.
Welke vormen van dyslipidemieën zijn er?
Naargelang de oorzaak onderscheiden we verschillende vormen:
- In een eerste groep spelen erfelijke factoren een rol. Zowel de cholesterol als de triglyceriden kunnen sterk verhoogd zijn. Een voorbeeld is het metabool syndroom. Hieraan lijd je als je overgewicht hebt in combinatie met 2 van de volgende 4 factoren: verhoogde triglyceriden, verminderde HDL-cholesterol, hoge bloeddruk en verhoogde nuchtere bloedsuiker.
- in een tweede groep is de verstoring van de vetten te wijten aan een andere, onderliggende ziekte, zoals verminderde schildklierwerking (hypothyroïdie), bepaalde nier- en leverziekten, diabetes, zwaarlijvigheid, overdreven alcoholgebruik,..., die het vetgehalte in het bloed doen stijgen.
- een derde groep is de gemengde groep, waarbij zowel erfelijke als onderliggende factoren een rol spelen. De meeste mensen met hoge cholesterol zijn erfelijk gevoelig voor een stijging, maar hebben ook overgewicht en een te hoge inname van cholesterol via de voeding.
Hoe kun je het herkennen?
Een te hoog vetgehalte in het bloed voel je niet. Het is pas na ettelijke jaren dat je, vooral door vernauwing van de bloedvaten, klachten krijgt. Een belangrijke klacht die wijst op slechte bloedtoevoer is pijn bij inspanning. De spieren krijgen dan onvoldoende zuurstof aangevoerd door de vernauwde slagaders. Bij vernauwing van de kroonslagaders (dat zijn de bloedvaten die de hartspier van zuurstof voorzien) heb je pijn in de borst (angor, angina). Bij vernauwing van de slagaders in de benen voel je dit in de kuiten (claudicatio of ‘etalagebenen’). Je kunt de inspanning dan niet volhouden omwille van de pijn. In rust verdwijnt die ook weer.
Vetten kunnen zich ook afzetten op bepaalde plaatsen en zichtbaar worden als vetophopingen. Zo kan op de oogbol een vetring aanwezig zijn, of kunnen op de oogleden geel gekleurde vetkussentjes ontstaan. Ook op de pezen van vooral hiel, knie en vingers kunnen er verdikkingen zijn.
Hoe stelt je arts de aandoening vast?
Te hoge vetgehaltes worden dus best opgespoord voor je klachten hebt. Dat kan door een eenvoudig bloedonderzoek met meting van de verschillende vetten. Je moet vóór de test 12 uur vasten. Een éénmalig verhoogd cholesterol zegt niet altijd alles. Soms kan je arts beslissen om af te wachten en een tweede of derde bloedafname te doen, vooraleer met zekerheid te kunnen zeggen of er een probleem is.
In de loop der jaren is er veel discussie geweest over de normale waarden van cholesterol en triglyceriden. Specialisten hebben de neiging om steeds lagere waarden na te streven. Wij vermelden hier richtwaarden die in de (nabije) toekomst waarschijnlijk nog zullen veranderen. Al wat hiervan afwijkt wordt als abnormaal beschouwd, maar je hoeft daarom niet per se ziek te zijn:
- Cholesterol: max. 190 mg per 100 ml bloed (sommige bronnen geven nog 200 mg aan);
- HDL-cholesterol: hoger dan 35 mg;
- LDL-cholesterol: lager dan 115 mg;
- Triglyceriden: max. 180 mg.
Daarnaast zal je arts de nuchtere bloedsuiker en de schildklierfunctie controleren en een urine-onderzoek doen om nierafwijkingen op te sporen. Rekening houdend met deze resultaten, je erfelijke belasting en je klachten beslist hij eventueel tot verder onderzoek, zoals een echografie van de bloedvaten en van het hart.
Of iedereen deze preventieve onderzoeken moet ondergaan, staat ter discussie. Wel lopen bepaalde mensen een groter risico op een verstoorde vethuishouding. Die risicogroepen zijn mensen met erfelijke aanleg én met familieleden die voor hun 50e een hartinfarct gehad hebben, mensen met overgewicht, diabetes, hoge bloeddruk… Zij hebben een grote kans om ernstig ziek te worden, en moeten dus goed worden opgevolgd. Bij gezonde mensen zonder risicofactoren is dit wellicht niet zinvol. Wel raadt men aan om hiermee te beginnen op je 50e, gevolgd door een controle om de 5 jaar tot je 65 bent, en daarna jaarlijks. Die controle gebeurt bij mensen met een erfelijke belasting en meerdere risicofactoren doorgaans wat vaker. Naast cholesterol en vetten spelen ook bloeddruk, geslacht, roken en leeftijd een rol in de beslissing om verder onderzoek te laten verrichten en om al dan niet medicatie op te starten.
Wat kun je zelf doen?
Het allerbelangrijkste is een algemene gezonde levensstijl. Dat is gezonde voeding volgens de regels van de kunst (niet te veel verzadigde vetten, veel groenten, …) en een gezonde hoeveelheid beweging (ongeveer 30 minuten per dag). Beperk je alcoholverbruik. Laat je informeren door je arts of diëtiste.