Chronisch nierfalen (chronische nierinsufficiëntie)

Wat is chronisch nierfalen?

Je nieren bestaan uit een groot aantal microscopisch kleine filtertjes die je bloed zuiveren. Ze halen afvalstoffen en water uit je bloed en verwijderen die via je urine.

Lees verder onder de afbeelding

Onder chronisch nierfalen of chronische nierinsufficiëntie verstaan we elke vorm van nierschade die:

• 3 maanden of langer aanhoudt;
• de structuur en/of de functie van je nier aantast.

Oorzaken

Met het ouder worden komen chronische aandoeningen zoals diabetes, hoge bloeddruk en hart- en vaatziekten meer voor. Die kunnen de werking van de nieren aantasten.

Ongeveer een derde van de volwassenen met chronische nierfalen heeft familieleden die ook chronische nierfalen hebben. Dat wijst erop dat erfelijkheid een rol kan spelen.

Minder vaak voorkomende oorzaken zijn:

• aandoeningen van de nieren, zoals glomerulonefritis, polycystische nieren, IgA-nefropathie en nefrotisch syndroom;
• langdurig gebruik van ontstekingsremmers.

Verloop

Nierfalen evolueert zeer traag. Daarom wordt het vaak pas laattijdig vastgesteld. 

Dat is jammer, want een behandeling in het beginstadium kan het verloop van nierfalen gunstig beïnvloeden. Om die reden werd het zorgtraject chronische nierinsufficiëntie in het leven geroepen (zie verder).

Hoe vaak komt chronisch nierfalen voor?

Ongeveer 10% van de totale bevolking heeft een verminderde nierfunctie. Dat aantal stijgt met de leeftijd.

Risicogroepen

Mensen die een hoger risico lopen op chronisch nierfalen zijn:

• oudere mensen;
• mensen met:
  • diabetes;
  • obesitas;
  • hoge bloeddruk;
  • hart- en vaatziekten;
  • chronisch nierfalen in de familie;
  • nieraandoeningen (nu of vroeger).

Hoe kan je chronisch nierfalen herkennen?

Chronisch nierfalen begint heel geleidelijk en evolueert traag. Daarom merk je in het begin meestal niets. Je krijgt pas klachten in een latere fase. 

Doordat je nieren niet meer goed functioneren, stapelen afvalstoffen en vocht zich op. Dat kan deze klachten veroorzaken:

• vermoeidheid;
• misselijkheid;
• vochtophoping in je benen.

In een latere fase kan je daarnaast ook deze klachten hebben:

• weinig eetlust;
• braken;
• minder plassen dan gewoonlijk;
• rusteloze benen;
• jeuk over je hele lichaam.

Verstoorde werking van de filterfunctie

Chronisch nierfalen veroorzaakt een heel complexe situatie in je lichaam:

• Enerzijds filteren je nieren niet meer voldoende.
  • Daardoor stapelen stoffen zich op in je bloed (bijvoorbeeld afvalstoffen, geneesmiddelen en zouten).
  • Normaal worden die stoffen uit je lichaam verwijderd.

• Anderzijds gaan je nieren lekken en laten ze stoffen door (bijvoorbeeld bepaalde eiwitten en vitamines).
  • Die stoffen verdwijnen via je urine.
  • Zo verlies je dus stoffen die je nodig hebt.

Daardoor kunnen evenwichten grondig verstoord raken. Uiteindelijk kan de nierfunctie helemaal stilvallen.

Gevolgen

De meest voorkomende gevolgen van chronisch nierfalen zijn:

• een stijging van kalium in het bloed:
  • Dat gaat soms gepaard  met hartritmestoornissen.

• verandering in de concentratie van calcium, fosfaat en vitamine D in het bloed:
  • Dat kan aanleiding geven tot botontkalking (osteoporose). Het gevolg daarvan zijn broze botten, botvervorming en een grotere kans op breuken.
  • Je kan ook last hebben van spierpijn.

• bloedarmoede:
  • De nier maakt EPO (erytropoëtine) aan: die stof stimuleert de aanmaak van nieuwe bloedcellen in het beenmerg.
  • Als je een tekort aan rode bloedcellen hebt, kan je bleek zien en vermoeid zijn.
  • In ernstige gevallen kan hartfalen optreden.

• aanzuren van het bloed;

• verlies van eiwitten, zoals albumine, in de urine:
  • Als gevolg stapelt vocht zich op buiten je bloedvaten, bijvoorbeeld in je benen (oedeem).

• daling van de urineproductie (eindstadium):
  • Daardoor plas je te weinig.

Andere aandoeningen

Chronisch nierfalen kan samengaan met andere gezondheidsproblemen, zoals:

• een hoge bloeddruk;
• een verhoogde kans op hart- en vaatziekten.

Daarom worden mensen met chronisch nierfalen heel goed opgevolgd (zie verder).

Hoe stelt je arts chronisch nierfalen vast?

Je arts stelt je vragen over eventuele klachten en doet een lichamelijk onderzoek. Daarna onderzoekt je arts je bloed en je urine.

Behoor je tot een risicogroep? Dan neemt je arts elk jaar zo’n onderzoek af.

Met die onderzoeken probeert je arts chronisch nierfalen vast te stellen en te achterhalen wat de oorzaak is. Dat is belangrijk, omdat het behandelen van de oorzaak meer schade kan helpen voorkomen.

Bloedonderzoek

Je bloedstaal wordt in het labo onderzocht:

• De concentratie van creatinine (een afvalstof) wordt gemeten.

• Op basis van die creatininewaarde wordt de nierfunctie, de GFR (glomerular filtration rate), geschat.
  • Dat getal geeft aan hoeveel bloed je nieren per minuut kunnen filteren/zuiveren.

• De ernst van het nierfalen (het stadium van verminderde nierfunctie waarin je je bevindt), wordt afgeleid uit de waarde van de eGFR (estimated glomerular filtration rate):
  • Stadium 1: normaal
    • De eGFR is meer dan 90 milliliter per minuut.
      
  • Stadium 2: mild nierfalen
    • De eGFR is tussen 60 en 89 milliliter per minuut.
      
  • Stadium 3: matig nierfalen
    • De eGFR is tussen 30 en 59 milliliter per minuut.
      
  • Stadium 4: ernstig nierfalen
    • De eGFR is tussen 15 en 29 milliliter per minuut.
      
  • Stadium 5: vergevorderd nierfalen
    • De eGFR is minder dan 15 milliliter per minuut.

Is je nierfunctie verminderd? Dan bekijkt je arts je vorige waardes of gebeurt er een nieuw bloedonderzoek. Zo kan je arts acuut nierfalen uitsluiten. Bij actuur nierfalen gaan je nieren plots achteruit.

Meer info over bloedonderzoek.

Urineonderzoek

Je arts zal je vragen om een beetje ochtendurine mee te nemen.

Je urine wordt vervolgens onderzocht op eiwitten (vooral albumine):

• Als je nieren te veel eiwitten doorlaten, komen die in je urine terecht.
• Hoe meer eiwit in je urine, hoe groter de nierschade.

Meer info over urineonderzoek.

Andere onderzoeken

Andere onderzoeken, zoals een echografie van je nieren, kunnen belangrijk zijn om de nieren goed te bekijken. Ze kunnen ook nuttig zijn om de oorzaak van het chronisch nierfalen op te sporen.

Soms gebeurt er een biopsie om de schade in de nieren te onderzoeken en de oorzaak te vinden. Er wordt dan een stukje weefsel weggenomen en onder de microscoop onderzocht.

Wat kan je zelf doen?

Wanneer naar de dokter?

Neem contact op met je arts als je de klachten herkent of als je tot een risicogroep behoort.

Gezond leven

Een gezonde levensstijl is heel belangrijk. De tips hieronder helpen om je nieren zo lang mogelijk gezond te houden.

Beweging

Probeer voldoende te bewegen.

Stoppen met roken

Rook je? Probeer dan onmiddellijk te stoppen. Laat je eventueel begeleiden door een erkend tabakoloog.

Op je eten letten

• Probeer je lichaamsgewicht onder controle te houden.

• Eet gezond: probeer niet te veel (dierlijke) eiwitten te eten. Door minder rood en bewerkt vlees te eten, kan je de achteruitgang van de nierfunctie vertragen.

• Als je bloeddruk te hoog is of als je vocht vasthoudt, is het belangrijk om je zoutinname te beperken. Zout zit van nature in veel voedingsmiddelen. Let vooral op met industrieel toegevoegd zout (zoals in brood, vleeswaren, kaas, conserven en kant-en-klare gerechten) en voeg geen zout toe tijdens het koken.

• Als je nierfunctie verder achteruitgaat, kan de hoeveelheid stoffen zoals kalium en fosfor in je bloed stijgen. Je moet dan een kalium- en fosforbeperkt dieet volgen.

Kalium komt in heel wat voedingsmiddelen voor. Volg je een kaliumbeperkt dieet? Dan vermijd je best voedingsmiddelen die heel rijk zijn aan kalium:

• volkoren producten;
• fruitsappen en gedroogd fruit;
• groentesappen;
• tomatenpuree en ketchup;
• kant-en-klare frieten en chips;
• noten en zaden;
• peulvruchten;
• producten met cacao;
• koffie.

Soms zal het nodig zijn de hoeveelheid aardappelen, groenten en fruit te beperken.

Fosfor is een mineraal. Het komt vooral voor in eiwitrijke voedingsmiddelen zoals vlees, gevogelte, vis, vleesvervangers, eieren, zuivel, peulvruchten, volkoren granen, noten en zaden. Omdat je eiwitten nodig hebt, kan je die voedingsmiddelen niet zomaar weglaten. Je diëtist bespreekt met jou welke en hoeveel van deze voedingsmiddelen je mag eten.

Daarnaast wordt fosfor vaak toegevoegd aan onder andere cola, smeltkaas en vleeswaren.

• Probeer 1,5 liter water per dag te drinken.

Vanaf nierfalen stadium 2 heb je recht op gespecialiseerd voedingsadvies. Je diëtist helpt je om een aangepast dieet op te stellen en je gewicht op te volgen.

Andere maatregelen

Vaccineren

Als je chronisch nierfalen hebt, kan een infectie gevaarlijk zijn. Laat je, in overleg met je arts, vaccineren tegen:

• de seizoensgriep;
• pneumokokken;
• corona;
• hepatitis B.

Geneesmiddelen

Veel geneesmiddelen worden afgebroken en uitgescheiden via je nieren. Daarom zijn deze tips belangrijk:

• Meld aan alle artsen die je raadpleegt dat je aan chronisch nierfalen lijdt. Zo kunnen ze daar rekening mee houden wanneer ze:
  • medicatie voorschrijven;
  • contrastmiddelen toedienen om een scan te nemen.

• Neem geen ontstekingsremmers op eigen initiatief, want die kunnen verdere nierschade veroorzaken.

• Wees voorzichtig met kruiden, voedingssupplementen of medicatie verkrijgbaar zonder voorschrift. Overleg altijd met je arts of apotheker.

Weet dat je er niet alleen voor staat

Kreeg je de diagnose chronisch nierfalen? Probeer steun te vinden bij familie of vrienden. Het kan ook helpen om erover te praten met lotgenoten, want die weten wat je doormaakt. Of praat erover met je zorgverlener.

Wat kan je arts of zorgverlener doen?

Samenwerking

Bij de behandeling van chronisch nierfalen is het van groot belang dat de verschillende zorgverleners, de mensen in je omgeving en jijzelf goed samenwerken.

Deze zorgverleners kunnen een rol spelen:

• huisarts;
• nierspecialist (nefroloog);
• diëtist;
• apotheker;
• verpleegkundige;
• …

Zorgtraject chronische nierinsufficiëntie

Samen met je huisarts en nierspecialist kan je een zorgtraject chronische nierinsufficiëntie (CNI) afsluiten.

Wat is een zorgtraject?

Een zorgtraject organiseert de aanpak, behandeling en opvolging van een persoon met een chronische aandoening. In een zorgtraject werken jij, je huisarts en je specialist samen. Het traject begint als jullie alle drie het zorgtrajectcontract hebben ondertekend.

Je komt in aanmerking voor een zorgtraject als:

• je minstens 18 jaar oud bent;
• uit je bloed- en urineonderzoek blijkt dat je GFR lager is dan 45 ml/min of dat je veel eiwitten in je urine verliest;
• je nog geen nierdialyse hebt gekregen;
• je nog geen niertransplantatie hebt ondergaan.

Hoe verloopt het?

Je huisarts en nierspecialist spreken een schema af om je aandoening op te volgen. Je gaat:

• minstens twee keer per jaar naar je huisarts;
• minstens één keer per jaar naar je nierspecialist.

De raadplegingen worden volledig terugbetaald aan RIZIV-tarief. Als je arts zich aan de conventietarieven houdt, zijn de raadplegingen volledig gratis.

Wat zijn de voordelen?

Naast de georganiseerde opvolging, biedt een zorgtraject nog andere voordelen. Je hebt dan recht op:

• een forfaitaire tegemoetkoming voor een gevalideerde bloeddrukmeter.
  • Die kan je huisarts je voorschrijven.
• enkele consultaties bij een erkend diëtist.
  • Het aantal hangt af van de ernst van het nierfalen.
  • Je moet alleen het remgeld betalen.

Waar kan een minderjarige terecht?

Een kind of adolescent die aan een nierziekte lijdt, kan terecht in een gespecialiseerd centrum. Het doel van zo’n centrum is ervoor zorgen dat de persoon een zo normaal mogelijk leven kan leiden, in de best mogelijke gezondheidstoestand.

Behandeling

Het doel van de behandeling is om de achteruitgang van de nierfunctie te vertragen. Hoe eerder je met de behandeling begint, hoe sneller je verdere schade kan vertragen.

Zelfs bij vergevorderde schade kan je goed leven door de behandeling goed te volgen.

Behandeling van de oorzaak

De schade aan je nieren komt vaak door andere ziektes, zoals diabetes, hartfalen of hoge bloeddruk. Daarom is het belangrijk om die goed te behandelen.

Behandeling van hoge bloeddruk

Hoge bloeddruk is vaak een oorzaak én een gevolg van nierziekte. Meestal krijg je medicijnen die je bloeddruk verlagen.

Behandeling van een te hoge cholesterol

Mensen met nierschade hebben meer kans op hartziekten. Daarom krijg je soms medicijnen zoals statines. Die verlagen je ‘slechte’ cholesterol en beschermen je hart en bloedvaten.

Behandeling van problemen door nierschade

Chronische nierschade kan problemen in je hele lichaam veroorzaken. Voor elk probleem is er een specifieke behandeling:

• Vocht vasthouden: plaspillen, minder zout eten en minder drinken.

• Bloedarmoede: injecties met EPO (stof die de aanmaak van nieuwe bloedcellen stimuleert) en ijzertabletten.

• Botontkalking: vitamine D, calcium, minder fosfor eten en soms fosfaatbinders (medicijnen die fosfaat uit je bloed halen).

• Te veel zuur in het bloed: medicijn dat het zuur neutraliseert.

• Te veel kalium in het bloed: kaliumarm dieet, plaspillen. Bij heel veel kalium in het bloed: meteen naar het ziekenhuis.

• Te weinig eiwitten: aangepast dieet.

Vergevorderd nierfalen

Als je nieren amper nog werken, heb je een behandeling nodig die de werking van je nieren overneemt, zoals nierdialyse of een niertransplantatie. Bij een niertransplantatie krijg je een nier van iemand anders.

Zonder werkende nieren of nierdialyse kan je niet leven.

Als je zo'n behandeling niet wil, kan je kiezen voor een palliatieve behandeling.

Meer weten?

• Nieren.nl: betrouwbare info over de nieren en nierziektes
• Vlaamse Nefrologische Diëtisten: Chronische nierinsufficiëntie

Terugbetalingen

• RIZIV: Tegemoetkomingen bij nierziekten
• RIZIV: Terugbetaling in het kader van een zorgtraject

Medicatie

• Gebruik je medicijnen? Zoek eenvoudig betrouwbare informatie op FarmaInfo.

Patiëntenverenigingen en zelfhulpgroepen

• Vind een zelfhulpgroep op de website van Trefpunt Zelfhulp.

Bronnen

• RIZIV. Chronische nierinsufficiëntie: terugbetaling in het kader van een zorgtraject. Geraadpleegd apr 2025.
• Chronische nierschade. NHG. 2018.
• www.ebpnet.be
• Chronic kidney disease. BMJ Best Practice. Dec 2024.
• Chronic kidney disease (CKD) in adults. Dynamed. EBSCO Information Services. Apr 2025.
• Nephrology - Chronic Kidney Disease without Dialysis. PEN. Maart 2023.
• Dieetbehandelingsrichtlijn - Dieet bij chronische nierschade. Diëtisten Nierziekten Nederland. Nov 2024.